Η γλώσσα της Κρίσης

Κώστας Μιχαλάκης

Φιλόλογος, μέλος της Αγωνιστικής Κίνησης Εκπαιδευτικών Μαγνησίας

Τι σχέση μπορεί να έχει η οικονομική κρίση με τη γλώσσα; Κι όμως, υπηρετώντας την επιστήμη της φιλολογίας προσπαθώ κάθε καλοκαίρι (ναι τότε που μας κατηγορούν πως καθόμαστε εμείς οι εκπαιδευτικοί) να βρω καινούργιους τρόπους και οικεία παραδείγματα για να διδάξω συντακτικά φαινόμενα. Συλλέγοντας λοιπόν παραδείγματα, ταυτόχρονα άκουγα ειδήσεις, δηλώσεις κτλ. Θαυμάστε μερικές:

«Η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίση»

«Δεν υπάρχει σάλιο»

«Τα ταμεία άδειασαν»

«Eπικρατεί ύφεση»

«H σχολική χρονιά θα είναι δύσκολη» (αυτό το τελευταίο είναι δήλωση της προϊσταμένης μου, κ. Διαμαντοπούλου).

Τι κοινό έχουν όλες αυτές οι δηλώσεις που τυχαία σας αναφέρω, καθώς μπορείτε να συλλέξετε άλλες τόσες;

Μα, φυσικά, καμία δεν είναι συνταγμένη σε ενεργητική διάθεση (άλλο φωνή κι άλλο διάθεση, αλλά ας μην μπαίνουμε σε λεπτομέρειες), χωρίς μάλιστα να αναφέρεται το ποιητικό αίτιο. Τυχαίο; Όχι βέβαια! Γιατί άραγε επιλέγεται αυτού του είδους η σύνταξη; Κατά τη γνώμη μου, για δύο λόγους:

Πρώτον για λόγους εντυπωσιασμού. Με τον τρόπο αυτό δίνεται η αίσθηση πως η κατάσταση είναι αντικειμενικά έτσι. Μπορεί να είναι δύσκολη, σκληρή ή ό,τι άλλο θέλετε, αλλά αυτή είναι και δε μπορεί να αλλάξει. Είναι μια πραγματικότητα, όπως και η διαπίστωση «είναι βράδυ» ή «το λάστιχο ξεφούσκωσε».

Δεύτερον γιατί η ενεργητική σύνταξη απαιτεί υποκείμενο που ενεργεί, κάτι που δε χρειάζεται στην παθητική φωνή, όπου ο ενεργών εξοβελίζεται στο ποιητικό αίτιο ή παραλείπεται εντελώς. Έτσι, μας ενδιαφέρει πχ πως ξεφούσκωσε το λάστιχο και πρέπει να το αλλάξουμε και όχι πώς ξεφούσκωσε.

Ας μετατρέψουμε σε ενεργητικές τις παραπάνω φράσεις σε ενεργητικής διάθεσης φράσεις για να γίνω πιο σαφής. Τα υποκείμενα είναι δικά μου και τυχαία (όποιος θέλει το πιστεύει):

«Αυτή η πολιτική έφερε την Ελλάδα σε κρίση»

«Οι κυβερνήσεις δεν άφησαν σάλιο»

«Μια σειρά από υπουργούς άδειασαν τα ταμεία»

«ο καπιταλισμός οδηγεί σε ύφεση»

«οδηγήσαμε την εκπαίδευση στην πιο δύσκολη σχολική χρονιά».

Βλέπετε πόσο μεγάλη είναι η διαφορά; Στην ενεργητική διάθεση, πρέπει να δείξουμε τον ένοχο, να τον ονομάσουμε και να τον πολεμήσουμε. Αυτοί φταίνε για τα ταμεία, αυτοί για την ύφεση, αυτοί για τις μίζες, αυτοί για την οικονομική κρίση, όχι όλοι μας, όχι το κακό το ριζικό μας.

Αφού αναλύσαμε λοιπόν το φαινόμενο, συμπεραίνουμε πως η επιστήμη της φιλολογίας μπορεί να αντισταθεί στην οικονομική κρίση:

Αν η γλώσσα της κρίσης έχει παθητική διάθεση, η αντίσταση θα πρέπει να έχει διάθεση ενεργητική!