Stiglitz: Απαιτείται νέο οικονομικό μοντέλο

ΠΗΓΗ: euro2day
By Joseph Stiglitz

Ακόμη αναζητείται ο υπαίτιος για τη χειρότερη οικονομική κρίση από τη Μεγάλη Ύφεση: είναι τα στελέχη του χρηματοοικονομικού κλάδου, που έκαναν τόσο κακή δουλειά στη διαχείριση κινδύνου, ή οι αξιωματούχοι που απέτυχαν να τους εμποδίσουν; 

Αυτοί που έχουν το μεγαλύτερο μέρος ευθύνης είναι οι οικονομικοί αναλυτές. Εκείνοι έδωσαν τα μοντέλα που οδήγησαν σε εφησυχασμό τους αξιωματούχους, αφού τους έπεισαν ότι οι αγορές… αυτορρυθμίζονται και πως έχουν την ικανότητα να διορθώσουν εσωτερικά, χωρίς έξωθεν παρέμβαση, τις ανισορροπίες. Η υπόθεση των αποτελεσματικών αγορών -η οποία βασίζεται στην εκτίμηση ότι οι τιμές αντικατοπτρίζουν πλήρως όλα τα δεδομένα της αγοράς- ήταν εκείνη που κυριάρχησε. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα να παραπαίουν η οικονομία και το οικονομικό μοντέλο που κυριάρχησε τα τελευταία χρόνια. 

Είναι δύσκολο για τους μη οικονομολόγους να καταλάβουν πόσο ιδιόμορφα είναι τα ισχύοντα μακροοικονομικά μοντέλα. Ορισμένοι εκτιμούν ότι η ζήτηση πρέπει να ισούται της προσφοράς, που σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρχει ανεργία (βάσει αυτής της άποψης, πολλοί άνθρωποι απλώς απολαμβάνουν τώρα παρατεταμένες διακοπές και το ότι είναι δυστυχισμένοι θα πρέπει να απασχολεί την επιστήμη της ψυχιατρικής και όχι τους οικονομολόγους). 

Άλλοι χρησιμοποιούν τα "μοντέλα των αντιπροσωπευτικών παραγόντων", κατά τα οποία όλα τα άτομα θεωρούνται όμοια. Όμως, αυτό το μοντέλο θα έπρεπε να καταλήγει στο γεγονός πως δεν υπάρχουν ουσιαστικές χρηματοοικονομικές αγορές (ποιος δανείζει σε ποιον, βάσει αυτού του μοντέλου;). Η ασυμμετρία πληροφόρησης, το ορόσημο των μοντέρνων οικονομολόγων, επίσης δεν έχει βάση: η ασυμμετρία πληροφόρησης θα μπορούσε να προκύψει μόνο εάν τα άτομα έπασχαν από σχιζοφρένεια, συμπέρασμα το οποίο αντιβαίνει μια άλλη βασική αρχή της οικονομικής θεωρίας, την πλήρη λογική των ατόμων. Τα ελαττωματικά μοντέλα οδηγούν και σε ελαττωματική πολιτική. 

Οι κεντρικές τράπεζες, επί παραδείγματι, επικεντρώθηκαν στα μικρά οικονομικά προβλήματα που προκύπτουν από τον πληθωρισμό και -προς το παρόν- έχουν αποκλείσει τα πολύ σημαντικότερα προβλήματα που προκύπτουν από τις δυσλειτουργικές χρηματοοικονομικές αγορές και τη φούσκα στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων.

Έτσι κι αλλιώς, βάσει των μοντέλων, οι χρηματοοικονομικές αγορές πάντα αυτορρυθμίζονται. Εκείνο που προκαλεί εντύπωση είναι το γεγονός πως τα βασικά μακροοικονομικά μοντέλα δεν λαμβάνουν επαρκή ανάλυση ούτε καν για το τραπεζικό σύστημα. 

Κατά συνέπεια, δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη ότι ο πρώην διοικητής της Fed, κ. Alan Greenspan, στην περίφημη παραδοχή "mea culpa" εξέφρασε την έκπληξή του ότι οι τράπεζες δεν μπόρεσαν να κάνουν αποτελεσματική διαχείριση του κινδύνου. Αυτό που προκαλεί έκπληξη δεν είναι η ίδια η αναποτελεσματικότητα των τραπεζών, αλλά το ότι δεν την είχε προβλέψει o κ. Greenspan. Ακόμη και με μία βιαστική ματιά στα αντικρουόμενα κίνητρα των τραπεζών και των στελεχών τους θα μπορούσε κανείς να προβλέψει την εφαρμογή πολιτικής βραχυπρόθεσμων κερδών με την ανάληψη υπερβολικού κινδύνου. 

Τα βασικά μοντέλα θα πρέπει να αξιολογούνται βάσει της δυνατότητας προβλέψεων και μάλιστα σε δύσκολους καιρούς. Η ακρίβεια των προβλέψεων σε καλούς καιρούς (το εάν, επί παραδείγματι, η οικονομία θα αναπτυχθεί κατά 2,4% ή κατά 2,5%) είναι πολύ λιγότερο σημαντική από την εκτίμηση για επικείμενη ύφεση. Και σε αυτό το σημείο τα οικονομικά μοντέλα που χρησιμοποιούμε έχουν αποτύχει παταγωδώς. 

Το αποτέλεσμα είναι πως υπονομεύεται και η αξιοπιστία των αξιωματούχων, οι οποίοι στηρίζονται στα υπάρχοντα μοντέλα. Η κρίση δεν προβλέφθηκε και όταν ξέσπασε όλοι έκαναν λόγο για περιορισμένο αντίκτυπο και για πολύ μικρότερες επιπτώσεις απ' ό,τι τελικά αντιμετωπίζουμε. 

Ευτυχώς, αρκετοί αναλυτές προσπαθούν να αναπτύξουν εναλλακτικές προτάσεις σε αυτά τα ελαττωματικά μοντέλα. Η οικονομική θεωρία έχει ήδη αποδείξει πως ορισμένα από τα βασικά συμπεράσματα αυτών των μοντέλων δεν είναι ισχυρά - με άλλα λόγια, κάποιες μικρές αλλαγές στις υποθέσεις οδηγούν σε μεγάλες αλλαγές στα συμπεράσματα. 

Ακόμα και μικρές ασυμμετρίες πληροφόρησης οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι αγορές δεν αυτορρυθμίζονται. Θεωρίες όπως το αόρατο χέρι του Adam Smith δεν στέκουν. Το αόρατο χέρι είναι αόρατο γιατί απλώς δεν υπάρχει. Ελάχιστοι υποστηρίζουν πλέον πως τα στελέχη των τραπεζών, για παράδειγμα, κατά την επιδίωξη του προσωπικού τους οφέλους προωθούν και το συμφέρον της ευρύτερης διεθνούς οικονομίας.  

Η νομισματική πολιτική επηρεάζει την οικονομία μέσω της διαθεσιμότητας πίστωσης και τους όρους βάσει των οποίων εκείνη διατίθεται στην αγορά και ειδικότερα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, κάποιος θα πρέπει να εξετάσει και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα πιστωτικά συστήματα και τη σχέση τους με το παράλληλο τραπεζικό σύστημα (shadow banking system).  

Το spread ανάμεσα στην απόδοση του αμερικανικού treasury και των επιτοκίων δανεισμού μπορεί να αλλάξει σημαντικά. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες δεν δίνουν μεγάλη σημασία στον συστημικό κίνδυνο και στους κινδύνους που δημιουργούνται από τις σχέσεις διασύνδεσης στην αλυσίδα της πίστωσης.  

Τα τελευταία χρόνια, ελάχιστοι αναλυτές επικεντρώθηκαν σε αυτά τα θέματα, όπως και στο ενδεχόμενο ντόμινο χρεοκοπιών εν μέσω κρίσης. Αυτά αναφέρονται ως παράδειγμα της σημασίας που έχει η ακριβής διατύπωση των διαδραστικών σχέσεων μεταξύ των οικονομικών στοιχείων (νοικοκυριά, επιχειρήσεις, τράπεζες κ.λπ.) στη διαμόρφωση των οικονομικών μοντέλων.  

Είναι σαφές ότι αυτές οι διαδραστικές σχέσεις δεν μπορούν να μελετηθούν σε μοντέλα που θεωρούν δεδομένο ότι όλοι είναι ίδιοι. Ακόμα και η θεμελιώδης αρχή πως όλοι λειτουργούν βάσει λογικής τίθεται εν αμφιβόλω γιατί υπάρχουν συστημικές αποκλίσεις από τη λογική και συνέπειες για τη μακροοικονομική συμπεριφορά που πρέπει να ερευνηθούν. 

Η αλλαγή ενός οικονομικού μοντέλου δεν είναι εύκολη. Πάρα πολλοί έχουν επενδύσει πολλά σε λανθασμένα μοντέλα. Όπως συνέβη όταν οι Πτολεμαίοι προσπαθούσαν να συντηρήσουν τη θεωρία του γεωκεντρικού συστήματος, έτσι και τώρα απαιτούνται ηρωικές προσπάθειες για να προστεθούν νέοι περίπλοκοι όροι και βελτιώσεις στο βασικό μοντέλο. Και η επιτυχία δεν είναι βέβαιη γιατί και η πολιτική που θα στηριχτεί σε αυτό το νέο μοντέλο μπορεί να αποτύχει.  

Παρ' όλα αυτά, πρέπει να το προσπαθήσουμε. Ο πνευματικός κόσμος έχει τις δυνατότητες να προχωρήσει και το Ινστιτούτο της Νέας Οικονομικής Σκέψης έχει δημιουργήσει το πλαίσιο συνεργασίας διαφορετικών ομάδων ακαδημαϊκών, ώστε να δημιουργηθεί το νέο οικονομικό μοντέλο. Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο η αξιοπιστία των οικονομολόγων και των αξιωματούχων, αλλά επίσης η σταθερότητα και η ευημερία των οικονομιών.