2 σε 1: Περί προόδου…

ΠΗΓΗ: ΚΙΜΠΙ

Η τρόικα και τα τροϊκόπουλά της πάνε κι έρχονται, κάθε φορά φέρνουν κάτι, παίρνουν περισσότερα, έχουν γίνει δικά μας παιδιά, θα τους μάθουμε και με τα μικρά τους ονόματα. Ο Σερβάς, ο Ποόυλ… Θα μάθουμε τι τρώνε, τι πίνουν, πώς θέλουν τον καφέ τους, αν έχουν περίεργα γούστα, αν τα βράδια ζητάνε συντροφιά κι αν οι πιο φανατικοί πιστοί του μνημονίου τούς στέλνουν τις παρθένες κόρες τους για να τους ευχαριστήσουν. 

Δεν έχει σημασία αν η δημοσιονομική «προσαρμογή» εξελίσσεται σε έναν κοινωνικό εξανδραποδισμό, μια βίαιη διάρρηξη κάθε στοιχείου κοινωνικής συνοχής. Σημασία έχει ότι οι αγορές εξευμενίζονται, βλέπουν φως στην άκρη του τούνελ, επικροτούν και αισιοδοξούν. Κι αυτό αποκαλείται πρόοδος. 

Αλλά τι είναι πρόοδος; Με τον γνωστό γλαφυρό αλλά και κυνικό τρόπο του, ο κοφτερός «Καρλομάγνος» του ευαγγελίου του νεοφιλελευθερισμού, του «Economist», έγραψε πριν από μια εβδομάδα ότι η Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ήρθε το τέλος της προόδου. «Το να αποδεχθεί η Ευρώπη ότι η πρόοδος είναι μια ψευδαίσθηση είναι ένα βήμα. Το να αλλάξει συμπεριφορά είναι ένα δεύτερο», γράφει ο αιχμηρός σχολιογράφος, συμπυκνώνοντας τον πυρήνα της σκέψης των νικητών (προς το παρόν) αυτής της πρωτοφανούς στα μεταπολεμικά χρόνια των ευρωπαϊκών κοινωνιών αναμέτρησης. 

Δεν πρόκειται για ένα οδυνηρό διάλειμμα, δεν είναι μια θλιβερή παρένθεση, δεν είναι μια περίοδος αναγκαστικής πλην προσωρινής προσαρμογής. Πρόκειται για μια οριστική ανατροπή στο σύστημα αξιών του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, ένα οριστικό διαζύγιο από την αντίληψη που ταύτιζε την «πρόοδο» του καπιταλισμού με ένα ελάχιστον επίπεδο εγγυημένων αγαθών και απολαβών για την πλειοψηφία της κοινωνίας, ακόμη και για εκείνο το τμήμα της που βρίσκεται εκτός καπιταλιστικής παραγωγής: τα παιδιά, τους ανέργους, τους απόμαχους της μισθωτής εργασίας. Ο «Καρλομάγνος» του «Economist», με λίγα λόγια, ζητά από τις πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης αλλά και τις ιθύνουσες τάξεις της να μην περιοριστούν στα μέτρα και τις μεταρρυθμίσεις λιτότητας, αλλά να «επιτεθούν» και στις αντιλήψεις των ανθρώπων, σε εκείνον τον πυρήνα πολιτισμικών αξιών που, ακολουθώντας την (αστική, φυσικά) παράδοση του ανθρωπισμού και διαφωτισμού, συνδέει την πρόοδο και την ευημερία των αριθμών με την ευημερία των ανθρώπων. Όχι, αυτό δεν είναι καθόλου απαραίτητο, λέει ο αρθρογράφος, αν και αγνοεί (ή απλώς αποκρύπτει) ότι στην τριών αιώνων ιστορία του καπιταλισμού η «πρόοδος» και η μεγέθυνσή του πολλές φορές εξαρτήθηκαν όχι από την ευημερία, αλλά από την εξαθλίωση, ακόμη και τη μαζική εξόντωση των ανθρώπων. 

Η αλήθεια είναι ότι αυτό που αποκαλείται ευρωπαϊκός οικονομικός πολιτισμός, με πυρήνα του το περίφημο κοινωνικό κράτος που τώρα βίαια ξηλώνεται, είναι το προϊόν ενός συμβιβασμού που επιδίωξαν, ιδιαίτερα μετά τον καταστροφικό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι άρχουσες τάξεις της Ευρώπης για να εξασφαλίσουν μια σχετικά αδιατάρακτη από κοινωνικές συγκρούσεις εδραίωση του καπιταλιστικού μοντέλου, μια επέκταση των αγορών για τα προϊόντα τους και μια εξουδετέρωση της όποιας αίγλης είχε στις κοινωνίες το (ψευδεπίγραφο, όπως αποδείχθηκε) αντίπαλο δέος που είχε οικοδομηθεί στα ανατολικά της Γηραιάς Ηπείρου. Οι περισσότεροι από τους παράγοντες που καθιστούσαν αναγκαίο αυτόν τον συμβιβασμό, εκφρασμένο στον νοθευμένο και ανάπηρο κεϊνσιανισμό που εφάρμοζαν στην οικονομία φιλελεύθεροι και σοσιαλδημοκράτες, σήμερα έχουν εκλείψει. Και κυρίως έχει εκλείψει η όποια αυτονομία της πολιτικής έναντι της οικονομίας και των αγορών που καθιστούσε εφικτό αυτόν τον συμβιβασμό. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες λειτουργούν ως υπάλληλοι, το πολύ ως εντεταλμένοι σύμβουλοι των αγορών. Διακηρύσσουν με έπαρση ότι αδιαφορούν για το πολιτικό κόστος, εξαλείφοντας και τα τελευταία ίχνη λογοδοσίας και διαβούλευσης. Και ρισκάρουν την εκτροπή σ’ έναν χωρίς προηγούμενο αυταρχισμό, στον συντριπτικό βηματισμό της «Σιδερένιας Φτέρνας» που θέτει υπό αίρεση το χλομό απείκασμα της ευρωπαϊκής Δημοκρατίας. Άλλωστε, αν επεκτείνουμε τη σκέψη του «Καρλομάγνου», ίσως κι η δημοκρατία είναι, μαζί με την «πρόοδο» μια ανόητη ψευδαίσθηση, μια ακριβή πολυτέλεια, βαρίδι στον αναπτυξιακό δυναμισμό του καπιταλισμού. Ας ξεμπερδεύουμε και μ’ αυτήν…