Tεκμηριωμένος ρεαλισμός ως αποκύημα φαντασίας

Πηγή: Πρωτοβουλία Οικονομολόγων Πανεπιστημιακών

Paul Krugman

NEW YORK TIMES

Οταν ήμουν νέος και αφελής, πίστευα ότι η υιοθέτηση θέσεων και απόψεων με βάση την προσεχτική διερεύνηση όλων των εναλλακτικών λύσεων, ήταν κάτι σημαντικό. Τώρα πια έμαθα το μάθημά μου. Οι πεποιθήσεις των Σοβαρών Ανθρώπων βασίζονται ως επί το πλείστον σε προκαταλήψεις και όχι στην ανάλυση των γεγονότων. Αυτές οι προκαταλήψεις υπόκεινται στις εκάστοτε μόδες, σε κοινούς τόπους που είναι του συρμού.

Εξ αυτής της διαπίστωσης ορμώμενος, έρχομαι στο θέμα της σημερινής στήλης. Τους τελευταίους μήνες εγώ και άλλοι παρακολουθούμε με έκπληξη και φρίκη να διαμορφώνεται στους κύκλους που χαράσσουν την οικονομική πολιτική ένα είδος συναίνεσης προκειμένου για την επιβολή δημοσιονομικής λιτότητας. Φαίνεται πλέον να αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι ο χρόνος είναι εύθετος για περικοπές δαπανών, έστω και εάν οι μεγάλες οικονομίες της υφηλίου παραμένουν βυθισμένες στην ύφεση.

Αυτής της μορφής η συλλογική σοφία δεν στηρίζεται ούτε στην τεκμηρίωση ούτε στην προσεκτική ανάλυση. Αντιθέτως, έχει ως βάση αυτό που επιεικώς θα ονομάζαμε ωμή κερδοσκοπία και ολιγότερο επιεικώς αποκύημα της φαντασίας των ελίτ της πολιτικής. Πιο συγκεκριμένα έχει να κάνει από τη μια με τους κατόχους ομολόγων στον ρόλο του τιμωρού και από την άλλη με την καλή νεράιδα της αξιοπιστίας.

Οι προαναφερθέντες κάτοχοι ομολόγων είναι οι επενδυτές εκείνοι που στέλνουν στο πυρ το εξώτερον τις κυβερνήσεις, οι οποίες κατά τη γνώμη τους αδυνατούν ή δεν θέλουν να πληρώσουν τα χρέη τους. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι τα κράτη διέρχονται κρίσεις αξιοπιστίας (βλ. την Ελλάδα). Αλλο αυτό όμως και άλλο οι ισχυρισμοί των ζηλωτών της λιτότητας, που διαλαλούν ότι επίκειται επίθεση άγριων ομολογιούχων εναντίον της Αμερικής, που θα επιδράμουν ακάθεκτοι μόλις αντιληφθούν νέες δαπάνες για την τόνωση της οικονομίας.

Ποιος μας πείθει ότι η εμμονή αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; Γιατί να πιστέψουμε τους κήρυκες της λιτότητας; Οντως η Αμερική υποφέρει από χρόνια προβλήματα στον προϋπολογισμό. Ομως, αυτό δεν σημαίνει ότι η προσπάθεια να ενισχυθεί η οικονομία τα επόμενα δύο χρόνια θα εμποδίσει την καταπολέμηση ενός χρόνιου προβλήματος. Οπως επεσήμανε και ο Ντάγκλας Ελμεντορφ, διευθυντής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, η λήψη επιπλέον μέτρων για την τόνωση της οικονομίας, σήμερα που ο δείκτης ανεργίας είναι υψηλός και πολλά εργοστάσια ή υπηρεσίες υπολειτουργούν, δεν συνιστά τροχοπέδη ούτε αντίκειται στην επιβολή μέτρων δημοσιονομικής λιτότητας σε μερικά χρόνια, όταν η παραγωγή και η απασχόληση θα έχουν επανέλθει στα φυσιολογικά τους.

Εις μάτην λέγονται όλα αυτά. Κάθε λίγο και λιγάκι ακούμε ότι οι ομολογιούχοι-τιμωροί κατέφθασαν και ότι πρέπει να επιβάλουμε αμέσως τώρα τη λιτότητα για να τους κατευνάσουμε. Πριν από τρεις μήνες μια ανεπαίσθητη αύξηση στα επιτόκια μακροπρόθεσμων ομολόγων προκάλεσε υστερία. «Ο φόβος του χρέους εκτινάσσει τα επιτόκια» ήταν ο τίτλος στη Wall Street Journal, μολονότι ο πανικός δεν είχε λογική βάση. Με «καναρίνι σε ανθρακωρυχείο» παρομοίασε την αύξηση και ο Αλαν Γκρίνσπαν. Εκτοτε τα επιτόκια έπεσαν. Εν τούτοις οι ζηλωτές της λιτότητας επιμένουν ότι οι ομολογιούχοι της αυτοδικίας θα μας επιτεθούν, εάν δεν περικόψουμε αμέσως τις δαπάνες.

Μην έχετε έγνοια, λένε. Εστω και εάν οι περικοπές πονούν, η καλή νεράιδα με το ραβδί της θα ανακουφίσει τον πόνο, ανταμείβοντας με αξιοπιστία στις αγορές. «Η ιδέα ότι τα μέτρα λιτότητας θα επιφέρουν μαρασμό είναι λάθος», δήλωσε ο Ζαν Κλοντ Τρισέ, πρόεδρος της ΕΚΤ, σε πρόσφατη συνέντευξή του. Γιατί; Γιατί απλούστατα θα εφαρμοστούν πολιτικές που θα εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στις αγορές και θα επιταχύνουν αντί να αναχαιτίσουν την ανάκαμψη...

Ποια είναι τα στοιχεία που τεκμηριώνουν ότι η δημοσιονομική συρρίκνωση ενισχύει την αξιοπιστία; Υπάρχουν όντως περιπτώσεις που αποδεικνύουν ότι έπειτα από περικοπή των δαπανών και φορολογικές αυξήσεις επακολούθησε οικονομική ανάπτυξη. Εάν όμως καλοεξετάσει κανείς τις περιπτώσεις αυτές διαπιστώνει ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της λιτότητας εξουδετερώθηκαν από άλλους παράγοντες, σήμερα μη υπαρκτούς. Για παράδειγμα, η εποχή της λιτότητας - ανάπτυξης στην Ιρλανδία τη δεκαετία του ’80 ήταν αποτέλεσμα της ταχείας μετάβασης από το έλλειμμα στο πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου. Αυτή η στρατηγική όμως δεν είναι σήμερα εφικτή σε όλους.

Πέραν αυτού τα αποτελέσματα της λιτότητας δεν είναι καθόλου ενθαρρυντικά. Η Ιρλανδία υπήρξε εξαιρετικά καλό παιδί, προχώρησε σε ανελέητες περικοπές δαπανών. Ανταμείφθηκε με ύφεση στα όρια της κατάπτωσης και οι αγορές συνεχίζουν να την αντιμετωπίζουν ως χώρα υποψήφια προς χρεοκοπία. Κάτι άλλα καλά παιδιά, σαν τη Λεττονία και την Εσθονία, τα πήγαν ακόμη χειρότερα. Kαι οι τρεις αυτές χώρες είδαν την παραγωγή τους να συρρικνώνεται και την ανεργία να επιδεινώνεται σε βαθμό πολύ χειρότερο από ό,τι η Ισλανδία, η οποία εξαναγκάστηκε να υιοθετήσει πολιτικές πολύ πιο ανορθόδοξες και αντισυμβατικές.

Γι’ αυτό, κάθε φορά που θα ακούτε κάποιο Σοβαρό Πρόσωπο να κηρύσσει τη λιτότητα, εσείς να προσπαθείτε να κλονίσετε τα επιχειρήματά του. Διότι θα διαπιστώσετε ότι ο τόσο τεκμηριωμένος ρεαλισμός του είναι αποκύημα φαντασίας, που πηγάζει από την εμμονή περί ομολογιούχων-τιμωρών που θα μας στήσουν στον τοίχο εάν είμαστε κακά παιδιά και από τη βεβαιότητα ότι αν είμαστε καλοί η καλή νεράιδα της αξιοπιστίας θα μας ανταμείψει στις αγορές. Ατυχώς, η πολιτική του πραγματικού κόσμου, αυτή που θα σκοτεινιάσει τη ζωή των οικογενειών εκατομμυρίων εργαζομένων, είναι θεμελιωμένη πάνω σε αυτή την πεποίθηση.