«Δεν λύνει το πρόβλημα η λιτότητα»: Robert Pollin

ROBERT POLLIN (Καθηγητής Οικονομικών, συνδιευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνας Πολιτικής Οικονομίας στο Παν. της Μασαχουσέτης)Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

Πηγή:Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

30/5

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση, που ξέσπασε τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 2008 στις ΗΠΑ και έχει σήμερα εγκλωβίσει όλη την Ευρώπη σε μια παρατεταμένη ύφεση και σε πολιτικές λιτότητας και δημοσιονομικής αυστηρότητας, φέρνει στην επιφάνεια με αναγκαίο τρόπο τη χάραξη μιας προοδευτικής οικονομικής πολιτικής που θα αντικαταστήσει επιτυχώς την κυριαρχία του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού.

Αλλά τι ακριβώς υποδηλώνει μια προοδευτική οικονομική πολιτική; Από τι στοιχεία αποτελείται και ποια είναι τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσει για να εφαρμοστεί επιτυχώς σε εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο; Ξεκινάμε τη διερεύνηση αυτού του μεγάλου ζητήματος με τον κορυφαίο αμερικανό οικονομολόγο Robert Pollin.

Υπάρχει ένα τέτοιο πράγμα ως μια ευδιάκριτη προοδευτική οικονομική πολιτική;

Σε ένα επίπεδο, τα οικονομικά παρέχουν ένα κουτί εργαλείων για την κατανόηση γύρω από το πώς λειτουργούν οι οικονομίες και για την ανάπτυξη των τρόπων και των μεθόδων ώστε να γίνουν πιο αποδοτικές. Αυτό το κουτί εργαλείων είναι διαθέσιμο στον οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από τον πολιτικό προσανατολισμό του. Αλλά τα οικονομικά είναι επίσης ένας τρόπος για να εγείρονται βαθιές και συχνά δύσκολες ερωτήσεις για τη φύση της κοινωνικής τάξης πραγμάτων, όπως, λόγου χάριν, για το ποια είναι τα αίτια της οικονομικής αστάθειας, της μαζικής ανεργίας, της ένδειας, και της ανισότητας. Μπορούμε να βασιστούμε στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς για να αποτρέψουμε την καταστρεπτική αλλαγή του κλίματος και να προστατεύσουμε το περιβάλλον, ή χρειαζόμαστε κυβερνητικές ρυθμίσεις για την προώθηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας; Είναι είτε αποδοτικό είτε δίκαιο να επιτρέπουμε σε ιδιωτικές εταιρείες να ασκούν μια πολύ δυσανάλογη επιρροή στον καθορισμό του πώς μια οικονομία μπορεί ή δεν μπορεί να αναπτυχθεί;

Οπως εγώ κατανοώ τον όρο, η «προοδευτική οικονομική πολιτική» θα προσφέρει ευδιάκριτες απαντήσεις σε αυτές τις βαθιές ερωτήσεις για τη φύση της κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Μιλώντας γενικά, οι προοδευτικοί οικονομολόγοι αντιτάσσονται στην υπερβολική ισχύ που διαθέτουν σήμερα οι ιδιωτικές εταιρείες και τάσσονται υπέρ εκείνων των κυβερνητικών παρεμβάσεων που προωθούν μια περισσότερο ίση και περιβαλλοντικά βιώσιμη κοινωνία. Οι προοδευτικοί οικονομολόγοι διαφοροποιούνται από την πλειοψηφία των καθεστωτικών οικονομολόγων στο ότι δεν εμπιστεύονται τις μεγάλες επιχειρήσεις, που λειτουργούν ανεξέλικτα. Ως εκ τούτου, οι προοδευτικοί οικονομολόγοι που είναι σοβαροί για το έργο τους θα χρησιμοποιήσουν συχνά τα τυποποιημένα αναλυτικά και στατιστικά εργαλεία για να παρουσιάσουν φρέσκες σκέψεις και να βελτιώσουν τις απόψεις τους. Οι προοδευτικοί οικονομολόγοι δεν έχουν την πολυτέλεια να είναι αυτάρεσκοι και υπεραισιόδοξοι.

Τα οικονομικά ή η πολιτική καθοδηγούν τη φιλοσοφία της προοδευτικής οικονομικής πολιτικής;

Ενας συνδυασμός οικονομικών και πολιτικής καθοδηγούν την ανάπτυξη της προοδευτικής οικονομικής σκέψης. Οι οικονομολόγοι, ως κανονικά ανθρώπινα όντα, σκέφτονται για τα κοινωνικά προβλήματα στο πλαίσιο αυτού που ο μεγάλος οικονομολόγος του 20ού αιώνα Τζόσεφ Σούμπετερ αποκάλεσε «προ-αναλυτικό όραμα». Αυτός είναι ένας φανταχτερός τρόπος να πούμε ότι οι απόψεις και οι προκαταλήψεις των οικονομολόγων διαμορφώνουν τον τρόπο που προσπαθούν να λύσουν τα προβλήματα. Αλλά εάν οι προοδευτικοί οικονομολόγοι αντιμετωπίσουν σοβαρά τους εαυτούς τους, θα χρησιμοποιήσουν το κουτί των οικονομικών εργαλείων για να προκαλέσουν τις προκαταλήψεις τους και να εμβαθύνουν την κατανόησή τους. Μόνον έτσι θα μπορέσουν να προωθήσουν νέες και καρποφόρες προοπτικές για τις λειτουργίες μιας οικονομίας.

Υπάρχει αιχμηρή διάκριση μεταξύ των προοδευτικών οικονομικών και της ριζοσπαστικής πολιτικής οικονομίας;

Στο μυαλό μου δεν υπάρχει καμία αιχμηρή διάκριση. Οι όροι εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου, με δεδομένο ότι αλλάζουν οι ιστορικές περιστάσεις. Ετσι κι αλλιώς, όμως, οι άνθρωποι που θα χαρακτήριζαν σήμερα τους εαυτούς τους «προοδευτικούς οικονομολόγους» θα ήταν πολύ παρόμοιοι με την ομάδα των ανθρώπων που θα χαρακτήριζαν τους εαυτούς τους «ριζοσπαστικούς πολιτικούς οικονομολόγους». Και οι δύο κατηγορίες οικονομολόγων τείνουν να ευνοούν πολιτικές που σπρώχνουν τις καπιταλιστικές κοινωνίες να προωθήσουν δημοκρατική πολιτική και στόχους ισότητας, ώστε να κυριαρχήσουν πάνω από δικαιώματα και τις αξιώσεις του μεγάλου κεφαλαίου και των πλουσίων.

Σε μια οικονομία που εξουσιάζεται από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν είναι καθόλου εύκολο να εφαρμοστεί μια προοδευτική οικονομική πολιτική. Υπάρχει λύση;

Υπάρχει σίγουρα λύση, αν και η προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί είναι σίγουρα πολύ μεγάλη. Αρχικά, πρέπει να αναπτύξουμε ένα νέο σύστημα χρηματοοικονομικών ρυθμίσεων. Υπάρχουν πολλά ιδιαίτερα σύνθετα ζητήματα που περιλαμβάνονται στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, αλλά ουσιαστικά ο στόχος είναι απλός: η διοχέτευση των χρηματοοικονομικών πόρων της οικονομίας σε παραγωγικές επενδύσεις που δημιουργούν θέσεις εργασίας και ο αυστηρός έλεγχος των λειτουργιών μιας οικονομίας-καζίνου, που προωθεί η Γουόλ Στριτ. Πέραν αυτού του στόχου, πρέπει επίσης να αναπτύξουμε μια πολιτική ατζέντα που προωθεί την πλήρη απασχόληση με ευπρεπείς μισθούς, καλές κοινωνικές υπηρεσίες για όλους τους πολίτες, και έναν περιβαλλοντικά βιώσιμο δρόμο ανάπτυξης για την οικονομία. Τέτοιες πολιτικές ιδέες δεν είναι δύσκολο να καταγραφούν σε ένα κομμάτι χαρτί. Το πολύ πιο δύσκολο έργο που έχουμε μπροστά μας είναι να κάνουμε αυτές τις ιδέες μέρος των καθημερινών λειτουργιών της οικονομίας.

Βλέπετε κάποια διέξοδο από την κρίση στην Ελλάδα;

Ας σκεφτούμε γι' αυτό τόσο μέσα σε ένα βραχυπρόθεσμο όσο και σε μακροπρόθεσμο πλαίσιο. Στο βραχυπρόθεσμο πλαίσιο, η απάντηση για την κρίση στην Ελλάδα θα ήταν μια πολιτική μαζικής κρατικής δαπάνης και κρατικών επενδύσεων, που θα χρηματοδοτείται μέσω δανεισμού. Στη μέση μιας έντονης κρίσης, δεν υπάρχει απολύτως τίποτα κακό με αυτήν τη λύση, δεδομένου ότι η εναλλακτική λύση θα επιτρέψει στην ανεργία να μετατραπεί σε ακόμα σοβαρότερο κοινωνικό πρόβλημα. Η Ελλάδα όμως ακολουθεί την πολιτική της σκληρής λιτότητας, που, κατά την άποψή μου, ως βραχυπρόθεσμο μέτρο αντιμετώπισης της κρίσης, είναι καταστροφικό. Κατ' αρχάς, το σχέδιο περιλαμβάνει μαζικές περικοπές στη δημόσια δαπάνη και τις υπηρεσίες ακριβώς τη στιγμή που οι δημόσιες δαπάνες δεν πρέπει να περικοπούν ούτε στο ελάχιστο. Πέραν των σοβαρών επιπτώσεων που θα έχουν στο βιοτικό επίπεδο του λαού, τα μέτρα αυτά είναι αναποτελεσματικά από μόνα τους. Οταν οι άνθρωποι χάνουν τις δουλειές τους και μειώνεται σημαντικά το εισόδημά τους, τότε ξοδεύουν λιγότερα χρήματα, με συνέπεια να αποδυναμώνεται η αγορά και να μειώνονται τα κέρδη των επιχειρήσεων.

Τώρα, τι θα μπορούσε να κάνει μακροπρόθεσμα η Ελλάδα. Επιτακτική ανάγκη, όπως και για τον υπόλοιπο κόσμο, είναι να σταματήσει να είναι σε τόσο μεγάλο βαθμό εκτεθειμένη στα παιχνίδια του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού καζίνου. Σε μεγάλο βαθμό, η κρίση κατασκευάστηκε από τους πανέξυπνους χρηματοοικονομικούς μηχανικούς που δρουν πάνω σε όλο τον πλανήτη.

Η Ελλάδα, μαζί με τον υπόλοιπο κόσμο, πρέπει να στραφεί προς μια στρατηγική οικονομική πολιτική που στοχεύει στην πλήρη απασχόληση, τη χρηματοοικονομική σταθερότητα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Αλλά δεν είναι ξεκάθαρο ότι αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν στο πλαίσιο έστω ενός ανανεωμένου θεσμού λειτουργίας της ευρωζώνης. Αυτές είναι οι σκληρές ερωτήσεις για όλους μας στην προσπάθεια να ξεπεράσουμε τη σημερινή κρίση.

WHO is who?

Ο Robert Pollin είναι καθηγητής οικονομικών, ακτιβιστής και συν-διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνας Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης. Η έρευνά του επικεντρώνεται στα μακροοικονομικά, στην ανάλυση των χρηματοοικονομικών αγορών, στις συνθήκες χαμηλόμισθων εργαζομένων στην παγκόσμια οικονομία, και στα οικονομικά «καθαρής ενέργειας». Μερικά από τα δημοσιευμένα βιβλία του είναι τα ακόλουθα: Human Development in the Era of Globalization, Globalization and Progressive Economic Policy, Α Measure of Fairness: The Economics of Living Wages and Minimum Wages in the United States, Contours of Descent: U.S. Economic Fractures and the Landscape of Global Austerity.