Μία συζήτηση για την ελληνική και ευρωπαϊκή οικονομική κρίση: Σ. Κουβελάκης, E. Balibar

Πηγή: ΕΠΟΧΗ

Στις 5 Μαΐου, την μέρα της μεγαλύτερης πανεργατικής απεργίας που καταγράφηκε τα τελευταία χρόνια, η οποία στιγματίστηκε από το θάνατο 3 εργαζομένων, οι Κώστας Δουζίνας, Κώστας Λαπαβίτσας, Κέβιν Φέδερστοουν, Πήτερ Βράτσης, Στάθης Κουβελάκης και Ετιέν Μπαλιμπάρ διοργάνωσαν μία δημόσια συζήτηση με θέμα την οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Το πλαίσιο της συζήτησης, το όρισε ο Κ. Λαπαβίτσας, ο οποίος αναζήτησε τα αίτια της κρίσης στη δομή της ευρωζώνης, η οποία «έχει μετατραπεί σε έναν μηχανισμό γερμανικής κυριαρχίας» και στην οικονομική κρίση του 2007, που δημιούργησε μεγάλα ελλείμματα στις τράπεζες και στόχος του κράτους αποτέλεσε η διάσωσή τους. 

Στη συνέχεια της ομιλίας του κατέθεσε σειρά προτάσεων (τις οποίες είχε καταθέσει και σε συνέντευξή του στην «Ε» στις 3 Απριλίου http://www.epohi.gr/portal/arxeio/4938). Συνοπτικά ο Κ. Λαπαβίτσας θεωρεί ότι μια ριζοσπαστική λύση είναι η μη πληρωμή του χρέους, η έξοδος από το ευρώ, η επανίδρυση του κράτους. Σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκαν οι τοποθετήσεις των υπολοίπων ομιλητών, διαφωνώντας ή συμφωνώντας με τα σημεία που έθεσε ο Κ. Δουζίνας. Δημοσιεύουμε σήμερα την ομιλία του Στάθη Κουβελάκη, καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας στο King’s College του Λονδίνου και του γάλλου μαρξιστή φιλοσόφου Ετιέν Μπαλιμπάρ.

«Ε»

Μετάφραση από την ηχογραφημένη συζήτηση* Αγαθή-Λαοκρατία Κούτσικου

ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΥΒΕΛΑΚΗΣ

Δυο λύσεις: Καταστροφή ή δημιουργία νέου λαϊκού κινήματος

 Νομίζω ότι ο καλύτερος τρόπος για να καταλάβει κανείς αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα, είναι να χρησιμοποιήσει μια καινούργια έννοια που εισήγαγε η Ναόμι Κλάιν στο βιβλίο της «Το δόγμα του σοκ». Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα απλά μας δείχνει πως για πρώτη φορά το «δόγμα του σοκ», ένα απαραίτητο συστατικό στοιχείο σε κάθε νεοφιλελεύθερη επιδρομή, έχει τεθεί σε εφαρμογή σε μια χώρα της Δυτικής Ευρώπης, αφού βέβαια είχε δοκιμαστεί αρκετές φορές στο παρελθόν σε άλλα μέρη του κόσμου και στην Ανατολική Ευρώπη.

Το «δόγμα του σοκ»

Για να εξηγήσω την έννοια του «δόγματος του σοκ» θα πω το εξής: Είναι αδύνατο να εφαρμόσεις νεοφιλελεύθερες πολιτικές με το ρυθμό και τη σφοδρότητα μιας επιδρομής και να γίνουν αποδεκτές, ή έστω ανεκτές, από τις κοινωνίες, όταν αυτές δεν βρίσκονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, η οποία θα έχει ως επακόλουθο την διατάραξη της ομαλής ροής της ζωής όπου πράγματα που φαινόντουσαν απίθανα απλά συμβαίνουν. Στο σοκ και το δέος έχει τη βάση του και το «δόγμα του σοκ» που πλήττει τις ίδιες τις κοινωνίες και έχει σαν στόχο το ίδιο το κοινωνικό σώμα και βεβαίως τις λαϊκές τάξεις στον πυρήνα τους. 

Έχω βρεθεί στην Ελλάδα αρκετές φορές τον τελευταίο καιρό και κάθε φορά έμενα κατάπληκτος από την πραγματική εμπειρία αυτής της συνεχούς επιτάχυνσης του ρυθμού των γεγονότων, είτε αυτά προέρχονταν από τα ΜΜΕ, είτε από την ανάδειξη των αντικειμενικών αντιφάσεων της κατάστασης. Αυτό το γεγονός μπορεί να κατανοηθεί ως εξαπόλυση των στοιχειωδών συστημικών δυνάμεων όπως συμβαίνει και στα παραδείγματα και τις περιπτώσεις που αναλύονται στο βιβλίο της Κλάιν, π.χ. στρατιωτικές κατοχές και φυσικές καταστροφές, όπως ο τυφώνας Κατρίνα. Η γνώμη μου είναι ότι αυτή η μεγάλη οικονομική κρίση είναι ένα γεγονός τέτοιου τύπου. 

Μιλάμε για μια «οργανική κρίση», αν χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Γκράμσι. Αυτό σημαίνει ότι οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις της Ελλάδας έρχονται αντιμέτωπες με μια καινούργια και πρωτόγνωρη κατάσταση, για την οποία κατά κάποιο τρόπο κανείς δεν είναι προετοιμασμένος. Στην Ελλάδα αυτή η στρατηγική του σοκ και η νεοφιλελεύθερη επιδρομή είναι απαραίτητο να αναλυθεί, γιατί έχουμε να κάνουμε με την αδυναμία των πολιτικών δομών και του ελληνικού κράτους (…)

Αυτό που ονομάζουμε διαφθορά στην Ελλάδα έχει να κάνει με το πόσο αισχρές και ανήθικες είναι οι σχέσεις των καπιταλιστικών συμφερόντων με το ελληνικό κράτος και αυτό νομίζω ότι είναι το θέμα που συζητάμε. Ποιες είναι οι δυνατότητες που ανοίγονται από αυτή τη δομική αδυναμία του ελληνικού κράτους; Θα αναδείξω δύο από αυτές.

Οι δρόμοι της κρίσης

Η πρώτη έχει να κάνει με τη σχετική θέση του ελληνικού κράτους στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον στην έρευνα του Κώστα Λαπαβίτσα είναι ο τρόπος με τον οποίο κατάφεραν να εκσυγχρονίσουν και να σχετίσουν την ανάλυση για τον καταμερισμό της εργασίας με τα αποτελέσματα πόλωσης των διαχωρισμών των σωματείων στην Ευρώπη. Εδώ νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε ένα διαχωρισμό σε τουλάχιστον δύο περιφέρειες εντός της Ευρώπης. Η μία είναι η Ελλάδα, ο Νότος και οι αποκαλούμενες P.I.Ι.G.S. χώρες και η δεύτερη είναι η Ανατολική Ευρώπη. Η αδυναμία του ελληνικού κράτους κάτω από αυτές τις συνθήκες που προκαλούν σοκ, σημαίνει ότι ακόμα και τα υπολείμματα μιας κάποιας μορφής εθνικής κυριαρχίας έχουν χαθεί. Ακόμα και το μικρό και αδύναμο επίπεδο ελέγχου που ασκούσαν οι λαϊκές δυνάμεις στο κράτος έχει υποστεί διάβρωση και φυσικά υπάρχει αποδιοργάνωση στη σχέση αντιπροσώπευσης μεταξύ του κράτους και τμημάτων της κυρίαρχης τάξης. 

Αυτός ο υποβιβασμός του ελληνικού κράτους μέσα σε ένα διεθνές σύστημα θα έχει τις συνέπειες του, και είναι σ’ αυτό το πλαίσιο που πρέπει οι λαϊκές τάξεις να συντάξουν τους δικούς τους αγώνες και να οργανώσουν την δική τους στρατηγική και το δικό τους σύστημα συμμαχιών, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. 

Η δεύτερη συνέπεια αυτής της αδυναμίας του ελληνικού κράτους είναι ότι ανοίγει την δυνατότητα μιας άμεσης παρέμβασης των λαϊκών δυνάμεων. Θα αναφέρω σ’ αυτό το σημείο μερικά παραδείγματα με συντομία, γιατί είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι αυτό που έχει συμβεί σήμερα μας έχει δώσει μια μικρή ιδέα για το τι θα ακολουθήσει τις επερχόμενες εβδομάδες ή μήνες. Το 2001 η εξέγερση του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος της εργατικής τάξης κατάφερε να εμποδίσει μια σκληρή και βάρβαρη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, που ήταν πρωτοβουλία της εκσυγχρονιστικής κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη. 

Το 2006 και το 2007 η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα που με ένα μεγάλο κίνημα φοιτητών και πανεπιστημιακών κατάφερε να μπλοκάρει πολλές από τις επιπτώσεις της συνθήκης της Μπολόνιας και να σταματήσει τις μερικές ιδιωτικοποιήσεις που επιχειρήθηκαν στην ανώτατη εκπαίδευση. 

Το 2008, σαν αποτέλεσμα της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από την ελληνική αστυνομία, έγινε η μεγαλύτερη λαϊκή εξέγερση στην Ευρώπη από τη δεκαετία του ’70, η οποία αμφισβήτησε την ίδια τη νομιμοποίηση του κράτους. Αυτό που παρακολουθήσαμε να συμβαίνει σήμερα στους δρόμους της Αθήνας είναι ένας συνδυασμός όλων αυτών των γεγονότων. Η 48ωρη πανελλαδική απεργία που οργανώθηκε από τα συνδικάτα, με εκατοντάδες χιλιάδες να διαδηλώνουν και εργαζομένους στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα να συμμετέχουν σε διαμάχες με τις αστυνομικές δυνάμεις. 

Αυτή η μορφή κοινωνικής δράσης από τα κάτω, που υπερβαίνει το υπάρχον πλαίσιο της πολιτικής αντιπροσώπευσης, της πολιτικής αναμέτρησης και της δημόσιας συζήτησης, θα χαρακτηρίσει την περίοδο που έρχεται. Ακόμη θα είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που θα έχουν να αντιμετωπίσουν η ελληνική αριστερά και οι λαϊκές δυνάμεις στης Ελλάδα. Από αυτή τη δοκιμασία και την πρόκληση μπορεί να καταστραφούν ή να δημιουργήσουν μια καινούργια και πρωτόγνωρη προοπτική για το μέλλον της χώρας, του λαϊκού κινήματος αλλά και για τις προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη και αλλού.

ΕΤΙΕΝ ΜΠΑΛΙΜΠΑΡ:

ΕΧΟΥΜΕ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΜΑΣ Η συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ αφορά όλους τους Ευρωπαίους

Δεν είμαι οικονομολόγος, ούτε πολιτικολόγος. Δεν είμαι Έλληνας, ούτε ειδικός στα θέματα που αφορούν την Ελλάδα. Γι’ αυτό αναρωτιέμαι τι θα μπορούσα να πω που να είναι σχετικό σε αυτήν εδώ τη συζήτηση… 

Αυτό που θέλω να υποστηρίξω είναι ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε χωριστά τα προβλήματα της Ελλάδας και το πρόβλημα της Ευρώπης. Στην πραγματικότητα η κατάσταση είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, είτε από την πλευρά της εξέτασης των αιτιών της παρούσας κατάστασης είτε από την πλευρά των πιθανών συνεπειών και εξελίξεων. Αν είχα ένα πράγμα να πω, αυτό θα ήταν ακριβώς το ότι μέσα σ’ αυτή την πολυπλοκότητα βρίσκεται μια απόλυτη αλληλεξάρτηση και των δύο πλευρών. Γι’ αυτό το λόγο δεν βλέπω πιθανή την δυνατότητα της Ευρώπης να στραφεί εναντίον της Ελλάδας ή της Ελλάδας να στραφεί εναντίον της Ευρώπης. Αυτό θα είχε πρακτικές και συγκεκριμένες συνέπειες από τη στιγμή που έχουμε να κάνουμε με φλέγοντα θέματα του κράτους. Για παράδειγμα, αν λάβει κανείς υπόψη την καταστροφική αυτή κατάσταση, και όπως ειπώθηκε και νωρίτερα, το ότι η πτώχευση θα συμβεί έτσι κι αλλιώς, μπαίνει το ερώτημα αν θα είναι μια καλή λύση ή η μόνη πιθανή λύση για τους Έλληνες να εγκαταλείψουν το ευρώ ή όχι. Δεν ξέρω αν κάποιος είναι σε θέση να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα αλλά εγώ θα υποστήριζα ότι δεν είναι κάτι που θα πρέπει να συζητηθεί μόνο από την πλευρά της Ελλάδας, αλλά και από τους ίδιους τους ευρωπαίους. 

Αν συμφωνούσαμε στην άποψη ότι το πρόβλημα δημιουργήθηκε από ένα κύκλο οικονομικής κερδοσκοπίας, η παρέμβαση του κράτους ανοίγει την δυνατότητα για μια καινούργια οικονομική κατάσταση, η οποία δεν βασίζεται σε ιδιωτικές εταιρείες αλλά στα ίδια τα κράτη. Αυτό δεν είναι κάτι που απασχολεί μόνο τους Έλληνες ή μόνο τις χώρες της ζώνης του ευρώ με το κοινό τους νόμισμα, αλλά έχει πιο ευρεία σημασία.

Ο ρόλος των διανοουμένων

Σαν συμπέρασμα αυτής της γενικής ανάλυσης θα ήθελα να πω δυο πράγματα. Το πρώτο έχει να κάνει με τους ευρωπαίους πολίτες, που είναι αριστεροί διανοούμενοι. Κάποιοι από μας, όπως ο Στάθης, σήκωσαν τη μαρξιστική σημαία. Δεν είμαι ενάντια σε αυτό. Κάποιοι άλλοι θα διάλεγαν μια διαφορετική σημαία. Όμως υπάρχει μια πρώτη υποχρέωση από το μέρος των ανθρώπων της αριστερής διανόησης και αυτή είναι να εκφράσουμε την αλληλεγγύη μας στις διαδηλώσεις του ελληνικού λαού, όπως εξελίσσονται τώρα, για τουλάχιστον δύο λόγους, που δεν αφορούν μόνο τους Έλληνες. Ο πρώτος έχει να κάνει με την ίδια τη δημοκρατία. Αυτό το υποστηρίζει σθεναρά ο Κώστας Δουζίνας σε πρόσφατα άρθρα και πιστεύω ότι αυτό θα μπορούσε να επεκταθεί και να γίνει το αρχικό πλαίσιο προς μια κοινή θέση. Το γεγονός είναι ότι η επιδρομή των οικονομικών και κοινωνικών μέτρων που επιβάλλονται σήμερα στον ελληνικό λαό, για να λυθεί το πρόβλημα του χρέους, έχουν επιβληθεί χωρίς το παραμικρό στοιχείο δημοκρατικής συζήτησης. Αυτά είναι εντελώς τεχνοκρατικά μέτρα και συνιστούν δικτατορικές διαδικασίες.

Προηγουμένως ο Στάθης Κουβελάκης εξέφρασε σθεναρά την άποψη ότι οι εξεγέρσεις των λαϊκών κινημάτων ή άλλοι τρόποι συλλογικής έκφρασης στην Ελλάδα θα μπορούσαν να αντιστρέψουν τα πράγματα στο παγκόσμιο ή στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Εύχομαι να μπορούσα να πω αμέσως «ναι, έχεις δίκιο», αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο. Γιατί οι άνθρωποι στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες που μπορεί να συμβεί το ίδιο, ίσως να μην είναι ακόμα ώριμοι να δεχτούν ριζοσπαστικές λύσεις. Είτε αυτές προέρχονται από την αριστερά είτε από τη δεξιά. Μερικές φορές αυτό ονομάζεται λαϊκισμός, αλλά η σημασία της λέξης λαϊκισμός καλύπτει μια ευρεία κλίμακα διαφορετικών δυνατοτήτων. Έτσι λοιπόν, αν εμείς οι διανοούμενοι με τις περιορισμένες, αλλά όχι ασήμαντες δυνατότητες, έχουμε κάποιο ρόλο στη σημερινή κατάσταση, αυτός είναι να δράσουμε όσο πιο γρήγορα και σθεναρά μπορούμε, ώστε να δημιουργήσουμε τρόπους κυκλοφορίας των ιδεών και των προτάσεών μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο για να διευκολύνουμε τη δημιουργία μιας θετικής αντίδρασης και από άλλες χώρες για όλα αυτά που πρόκειται να συμβούν στην Ελλάδα. Και ο δεύτερος λόγος, και θα ολοκληρώσω με αυτό, είναι το πρόγραμμα διάσωσης -ή όπως αλλιώς θέλετε να το πείτε - της Ελλάδας που έχει πλέον υιοθετηθεί. Έχει ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο είχε αρχικά παρουσιαστεί, με θριαμβευτικά σχόλια: «Επιτέλους, μετά από μία ή δύο εβδομάδες αντιθέσεων μεταξύ των ηγετικών χωρών της Ευρώπης… κατέληξαν στην απόφαση που όλοι περίμεναν». Και δύο μέρες αργότερα μερικά από τα μεγαλύτερα οικονομικά έντυπα είχαν τίτλους όπως «ο μύθος της ελληνικής διάσωσης» - που εμφανίστηκε στην εφημερίδα της Wall Street και δείχνει πως η “λύση” που προωθήθηκε και υιοθετήθηκε δεν μπορούσε να λύσει ουσιαστικά το πρόβλημα, ούτε τις αιτίες που το δημιούργησαν. 

Παρόλα αυτά, το σχέδιο αυτό υιοθετήθηκε και, για να το θέσω χωρίς περιστροφές, κατά τη γνώμη μου αυτό το σχέδιο δεν είχε σκοπό να δεχτεί τη βοήθεια και την υποστήριξη του ΔΝΤ η ευρωπαϊκή κοινότητα και ειδικότερα η ζώνη του ευρώ αλλά ακριβώς το αντίθετο. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρωζώνη που προοριζόταν να γίνει μια ζώνη αλληλεγγύης μεταξύ των εθνικών οικονομιών στην Ευρώπη, εργάζεται προς την κατεύθυνση να γίνει μια ζώνη σκληρού και άγριου ανταγωνισμού ανάμεσα στα μέλη της. Το συμπέρασμα που απορρέει από αυτό, κατά τη γνώμη μου και παρά τους θετικούς λόγους που άκουσα, δεν είναι ότι η αναπόφευκτη εξέλιξη θα είναι να αφήσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση και το κοινό της νόμισμα να καταρρεύσει και να χαθεί. Αν κάτι τέτοιο συμβεί έχω αρκετούς λόγους να πιστεύω ότι οι συνέπειες θα είναι πολύ χειρότερες όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά για όλους μας. Σήμερα όμως αυτό που είναι άκρως απαραίτητο και επείγον είναι ένα ριζοσπαστικό εναλλακτικό όραμα για την ευρωπαϊκή πολιτική και το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο.

* Ολόκληρη η συζήτηση στο http://backdoorbroadcasting.net/2010/05/the-greek-crisis-politics-economics-ethics-a-debate/