Η Παρακμή της Aμερικανικής Aυτοκρατορίας Mοιάζει με Tαινία για τη CIA

Samir Amin, Μάρτιος 19, 2010 (Μετάφραση : Καλαϊτζίδου Ι.)

Ο Samir Amin (1931) είναι Γαλλο-Αιγύπτιος οικονομολόγος με εξειδίκευση στην Αναπτυξιακή Οικονομία.

Η ανάγνωση της πρόσφατης έκθεσης της  CIA "ο κόσμος το 2025" δεν παρέχει πληροφορίες που δεν γνωρίζει ένας  απλός παρατηρητής της παγκόσμιας οικονομίας και της πολιτικής. Από την άλλη, μας επιτρέπει να γνωρίσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο σκέπτεται η άρχουσα τάξη των ΗΠΑ και να προσδιορίσουμε τα όρια αυτής σκέψης.

Θα συνοψίσω τα συμπεράσματά μου  από την εν λόγω ανάγνωση στα ακόλουθα σημεία:

• Η ικανότητα πρόβλεψης της Ουάσιγκτον εκπλήσσει  με την αδυναμία της: έχεις την αίσθηση ότι οι διαδοχικές εκθέσεις της CIA είναι πάντα "πίσω" από τα γεγονότα, ποτέ μπροστά από αυτά.
• Η άρχουσα τάξη είναι ανίδεη για τον ρόλο που μερικές φορές διαδραματίζουν οι "πολίτες" στην ιστορία: δίνει την αίσθηση ότι μετρούν οι γνώμες και οι επιλογές μόνο της άρχουσας τάξης και ότι οι κοινωνίες πάντα "ακολουθούν" αυτές τις επιλογές και  προσαρμόζονται σ’ αυτές, χωρίς ποτέ να επιτυγχάνουν να προκαλέσουν την αποτυχία τους, πόσο μάλλον να επιβάλουν  άλλες εναλλακτικές λύσεις.
• Καμία  από τις γνωμοδοτήσεις των διάσημων "εμπειρογνωμόνων"  δεν φαντάζεται ότι είναι δυνατή (και ακόμη λιγότερο "αποδεκτή") άλλη λειτουργία της οικονομικής διαχείρισης, διαφορετική από εκείνην που οι συμβατικές οικονομικές επιστήμες αναγνωρίζουν, λόγω του δήθεν "επιστημονικού" χαρακτήρα τους ("νεοφιλελευθερισμός" ,"ελεύθερο εμπόριο, "παγκοσμιοποίηση" της καπιταλιστικής οικονομίας), ως εκ τούτου δεν θα ήταν αξιόπιστη (και συνεπώς πιθανή) καμία εναλλακτική λύση στον "καπιταλισμό των ελεύθερων αγορών".
• Επιπλέον, η εντύπωση που αποκομίζει κανείς από αυτήν την ανάγνωση είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν ορισμένες πολύ συμπαγείς προκαταλήψεις, ιδιαίτερα σε σχέση με τους λαούς της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής.

Η CIA δεν είδε την επερχόμενη οικονομική κρίση. Η προηγούμενη έκθεση - ο κόσμος το 2015 - δεν είχε φανταστεί ότι η χρηματοπιστωτική κυριαρχία στον ολιγοπωλιακό καπιταλισμό θα οδηγούσε αναγκαστικά σε μια κατάρρευση, όπως εκείνη που παρουσιάστηκε το 2008 και είχε προβλεφθεί και περιγραφεί χρόνια πριν, από κριτικούς αναλυτές, τους οποίους οι εμπειρογνώμονες του κατεστημένου των ΗΠΑ ποτέ δεν διάβασαν (συμπεριλαμβανομένων των François Morin, John Bellamy Foster και εμού).

Κατά τον ίδιο τρόπο, η στρατιωτική αποτυχία στο Αφγανιστάν δεν είχε προβλεφθεί, κατά συνέπεια μόνο στην πρόσφατη έκθεση αναφέρεται μια μερική αναθεώρηση της στρατηγικής της Ουάσιγκτον για τον στρατιωτικό έλεγχο του πλανήτη - προφανώς, μετά την αποτυχία της! Έτσι, ακόμη και σήμερα (από την απόσταση του 2025) η έκθεση επιβεβαιώνει αναμφίβολα ότι "μια κατάρρευση της παγκοσμιοποίησης" εξακολουθεί να είναι αδιανόητη.

Η δική μας υπόθεση, αντίθετα, είναι ότι υπάρχει ισχυρή πιθανότητα μιας "απο- παγκοσμιοποίησης", υπό  συνθήκες μιας ισχυρής και αποσυνδεδεμένης  περιφερειοποίησης (αποσυνδεδεμένης  με την έννοια ότι οι σχέσεις που  αυτές οι περιφέρειες θα διατηρήσουν  μεταξύ τους θα είναι αντικείμενο διαπραγματεύσεων, που δεν θα υπονομεύουν σοβαρά την σχετική αυτονομία τους).

Γενικά, η "ηγεμονία" των Ηνωμένων Πολιτειών, η υποχώρηση  της οποίας είναι ορατή επί  πολλές δεκαετίες και είχε επιβεβαιωθεί ακόμη από την προηγούμενη  έκθεση, ως "οριστική" θεωρείται τώρα " παληά" αλλά παρόλα αυτά ακόμη ισχυρή.

Ανεπανόρθωτη  μυωπία

Είναι σύνηθες στις άρχουσες τάξεις να μην φαντάζονται το πιθανό τέλος του συστήματος που διασφαλίζει  τη διαιώνιση της κυριαρχίας τους. Οι "Επαναστάσεις" ως εκ τούτου, είναι πάντα όχι μόνο "καταστροφές" γι’ αυτούς, αλλά και απρόβλεπτα, μη αναμενόμενα, "παράλογα" ατυχήματα.

Αυτή η ανεπανόρθωτη μυωπία τους εμποδίζει να αναπτυχθούν  πέρα από το πλαίσιο της αποκαλούμενης "real-politik" (όχι πολύ ρεαλιστικής, στην πραγματικότητα!) η πρόταση της οποίας είναι εντελώς ξεπερασμένη με βάση τα αποτελέσματα των υπολογισμών, των συμμαχιών και των διενέξεων, που οι άρχουσες τάξεις και μόνο προκαλούν.

Έτσι, η γεωπολιτική  και η γεωστρατηγική περιορίζονται  αυστηρά στον ορίζοντα των δυνατοτήτων που συντονίζονται με αυτά τα παιχνίδια.

Οι  λογικές που  αναπτύχθηκαν από τους αναλυτές της CIA σχετικά με τις διάφορες πιθανές επιλογές για την κυρίαρχη τάξη των ΗΠΑ (και τους δευτερεύοντες Ευρωπαίους και Ιάπωνες σύμμαχους της) σε απάντηση προς τους σοβαρούς αντιπάλους ("αναπτυσσόμενες" χώρες, με την Κίνα στην πρώτη θέση) και προς τις πιθανές χαοτικές δονήσεις άλλων είναι αναμφισβήτητα τεκμηριωμένη.

Αλλά παραμένει γεγονός  ότι το φάσμα των στόχων και  των στρατηγικών που εφαρμόζονται από τις κυβερνήσεις, τα έθνη και τους λαούς στην περιφέρεια του παγκόσμιου συστήματος (είτε σε αναδυόμενες ή σε περιθωριακές χώρες) είναι σοβαρά υποβαθμισμένα από την θεμελιώδη "καπιταλιστική" αντίληψη.

Παραβλέπεται, η βασική  αντίφαση που αντιμετωπίζουν οι άρχουσες τάξεις των τρίτων χωρών. Ότι οι τάξεις αυτές είναι "προ-καπιταλιστικές" με την ευρύτερη έννοια του όρου δεν αμφισβητείται, είναι προφανές.

Επίσης, τα καπιταλιστικά σχέδιά τους μπορεί να αναπτυχθούν μόνο στο βαθμό  που οι στρατηγικές που υλοποιούνται καταστέλλουν με επιτυχία τα ιμπεριαλιστικά κέντρα, που πρέπει να απωθηθούν.

Το τέλος της "Belle Époque"

Η έκθεση υποτιμά σημαντικά αυτήν  την αντίφαση προκειμένου να ικανοποιήσει τον εαυτό της με ό, τι εξακολουθεί  να εμφανίζεται σωστό σήμερα, δηλαδή, ότι οι ενεργές εξουσίες (στην Κίνα, στην Ινδία, στη Βραζιλία, τη Ρωσία και αλλού) δεν αμφισβητούν (ακόμη); τα θεμέλια της διεθνούς τάξης.

Αυτή είναι η παρούσα κατάσταση  επειδή κατά το προηγούμενο στάδιο ανάπτυξης της παγκοσμιοποίησης, περίοδο που περιέγραψα ως την "belle èpoque" (1980-2008), οι αναπτυσσόμενες χώρες πέτυχαν αποτελεσματικά να "κερδίσουν" από την είσοδό τους   στην παγκοσμιοποίηση.

Αλλά αυτή η φάση τώρα ολοκληρώθηκε και οι άρχουσες τάξεις των εμπλεκομένων χωρών θα πρέπει να το διακρίνουν και  στη συνέχεια να εφαρμόσουν στρατηγικές όλο και λιγότερο "συμπληρωματικές" με εκείνες που αναπτύχθηκαν από τα ολιγοπώλια του ιμπεριαλιστικού κέντρου, στην πραγματικότητα στρατηγικές που έρχονται σε όλο και μεγαλύτερη αντιπαράθεση με εκείνες του κέντρου.

Αποφασιστικός παράγοντας – που αγνοείται από τους αναλυτές της CIA – και πιθανότατα θα επιταχύνει αυτήν την εξέλιξη: η δυσκολία της συμφιλίωσης μεταξύ της ισχυρής "καπιταλιστικής" ανάπτυξης και των αποδεκτών απαντήσεων στα κοινωνικά προβλήματα που συνδέονται με αυτήν την ανάπτυξη, μια δυσκολία την οποία αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις των χωρών της περιφέρειας του συστήματος.

Οι εμπειρογνώμονες της CIA δεν  κάνουν τη διάκριση μεταξύ της άρχουσας τάξης του ιμπεριαλιστικού κέντρου  και της περιφέρειας, που είναι "προ-καπιταλιστική".

Όμως, κατά τη γνώμη μου, αυτή η διάκριση είναι ουσιαστική. Οι άρχουσες τάξεις της ιμπεριαλιστικής Τριάδας - οι πιστοί υπηρέτες των ολιγοπωλίων - δεν  απειλούνται πραγματικά, τουλάχιστο στο ορατό μέλλον. Κατά συνέπεια, πιθανώς θα διατηρήσουν την πρωτοβουλία στη διαχείριση της κρίσης, κάνοντας λίγες, οριακές παραχωρήσεις στις κοινωνικές διεκδικήσεις, αν απαιτηθεί.

Ωστόσο άρχουσες τάξεις των περιφερειών  βρίσκονται σε πολύ λιγότερο άνετη  θέση. Τα όρια τα οποία θέτει ο  καπιταλιστικός δρόμος σε αυτές τις περιοχές είναι τέτοια, ώστε η σχέση των ιθυνόντων με τις κατώτερες τάξεις να είναι συγκεχυμένη. Εξελίξεις στην κοινωνική ισορροπία δυνάμεων, ευνοϊκές για τις κατώτερες τάξεις είναι δυνατές και πιθανές, σε διαφορετικούς βαθμούς, στην περιφέρεια. Η σύγκλιση, στη σύγκρουση του ιμπεριαλισμού με λαούς και έθνη της περιφέρειας από τη μία και στην αντιπαράθεση του καπιταλισμού με την σοσιαλιστική προοπτική, είναι η αιτία της δύσκολης θέσης των προ-καπιταλιστικών αρχουσών τάξεων, που εξουσιάζουν το Νότο.

Οι Τυφλοί Νέο-φιλελεύθεροι

Χωρίς κατανόηση αυτής της μεγάλης  αντίφασης, οι εμπειρογνώμονες του  κατεστημένου των ΗΠΑ πιστεύουν  ότι η επιλογή του "Κρατικού καπιταλισμού" (στην Κίνα και τη Ρωσία) δεν είναι βιώσιμη και ότι  θα οδηγήσει από την μια μέρα στην άλλη  στην επικράτηση του φιλελεύθερου καπιταλισμού.

Η άλλη δυνατότητα που τους απασχολεί  είναι ότι ο κρατικός καπιταλισμός [θα μπορούσε να] εξελίσσεται "προς τα αριστερά", κάτω από τη νικηφόρα πίεση  των κατώτερων τάξεων.

Τα φανταστικά σενάρια της έκθεσης  είναι, στην πραγματικότητα, εντελώς εξωπραγματικά. Η φαντασία της Ουάσιγκτον δεν υπερβαίνει την προκατάληψη σύμφωνα με την οποία η μεγάλη επιτυχία της ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης των αναπτυσσόμενων χωρών θα ενισχύσει τις μεσαίες τάξεις, οι οποίες μαζικά υποστηρίζουν τον  φιλελεύθερο καπιταλισμό και τη "Δημοκρατία," δημοκρατία που ορίζεται, φυσικά, από τον τύπο στη Δύση (πολυκομματισμός και εκλογικό σύστημα "αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας"), ο μόνος τύπος για τη δημοκρατία που αναγνωρίζεται από το Δυτικό κατεστημένο.

Ότι οι εν λόγω μεσαίες τάξεις δεν  μπορεί να προσβλέπουν στη Δημοκρατία , διότι γνωρίζουν ότι η διατήρηση  των δικών τους προνομίων απαιτεί  την καταπίεση του λαϊκών διεκδικήσεων, δεν παρουσιάζεται από τους "εμπειρογνώμονές" μας. Ότι, κατά συνέπεια, ο εκδημοκρατισμός που συνδέεται με την κοινωνική πρόοδο, μάλλον, παρά διαχωρίζεται απ’ αυτήν, όπως στην περίπτωση του προτεινόμενου μοντέλου "αντιπροσωπευτικής" "Δημοκρατίας" θα πρέπει να περιλαμβάνει άλλους δρόμους, είναι εξίσου ξένο προς τον τρόπο σκέψης τους.

Γενικά, οι "εμπειρογνώμονες" του  καπιταλισμού παραβλέπουν τη δυνατότητα παρέμβασης των λαών στην ιστορία.

Αντίθετα, υπερτιμούν το ρόλο των "εξαιρετικών  ατόμων" (όπως ο Λένιν και ο  Μάο, στων οποίων την παρέμβαση αποδίδονται  οι επαναστάσεις της Ρωσίας και της Κίνας, σαν να μην υπήρχε η αντικειμενική κατάσταση, που έκανε αυτές τις επαναστάσεις αναμενόμενες, όποιος και αν είναι ο ρόλος των ηγετών τους!)

Αυτό που μπορεί κανείς να αποκομίσει από το παιχνίδι των "σεναρίων" που εξυφαίνονται μέσα στο πλαίσιο της οριοθετημένης σκέψης των εμπειρογνωμόνων του καπιταλισμού είναι εντελώς αμελητέο.

Παραβλέπονται πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία (που αναμφίβολα συλλαμβάνονται σωστά), χωρίς πειστική προβολή του  όλου, αφού οι μεγάλες αντιφάσεις που  δίνουν  νόημα και ώθηση στους αγώνες και τις διενέξεις αγνοούνται.

Για παράδειγμα, στον μακρύ κατάλογο των τεχνολογικών καινοτομιών που  πιθανόν να απογειωθούν, δεν διδάσκει και πολλά. Εκτός από το ότι - αλλά αυτό το γνωρίζαμε ήδη – οι αναπτυσσόμενες χώρες (ιδίως Κίνα και Ινδία) είναι σε θέση να κυριαρχήσουν στον έλεγχό τους. Το πραγματικό ερώτημα που τίθεται εδώ, για τις χώρες αυτές, όσον αφορά την Τριάδα των "πλούσιων" χωρών, αφορά τη χρήση των τεχνολογιών αυτών, τα κοινωνικά συμφέροντα στην υπηρεσία των οποίων θα τεθούν, τα "προβλήματα" στα οποία θα συνεισφέρουν με λύσεις, και, σε αντίστιξη, τα πρόσθετα κοινωνικά "ζητήματα" που θα δημιουργήσουν αυτές οι εφαρμογές. Κανένα από αυτά τα μεγάλα ζητήματα δεν μελετήθηκε στην έκθεση.