Τα πανεπιστήμια φλέγονται !

Πηγή: Alfavita

των Χρήστου Κάτσικα – Κώστα Θεριανού

Ένα αποκαλυπτικό βιβλίο των Χρήστου Κάτσικα και Κώστα Θεριανού που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη για τις επιχειρούμενες αλλαγές στην Ανώτατη Εκπαίδευση.

Τι συμβαίνει στα Ελληνικά Πανεπιστήμια; Ποιες αλλαγές προωθούνται και ποιοι είναι οι απώτεροι στόχοι των παρεμβάσεων; Ποια μορφή παίρνει η αναδιάρθρωση στο πλαίσιο του «Ευρωπαϊκού χώρου της ανώτατης εκπαίδευσης» και ποια η σχέση της με την αγορά «υπηρεσιών εκπαίδευσης»;

Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί εργαλείο για την κατανόηση των αλλαγών που συντελούνται στη δομή της ελληνικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και μεταλλάσσουν τον ακαδημαϊκό και δημόσιο χαρακτήρα των ιδρυμάτων της. 

Οι προωθούμενες αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ένας κρίκος στην αλυσίδα μακροχρόνιων αναδιαρθρώσεων που συντελούνται τα τελευταία χρόνια στην ελληνική εκπαίδευση και έχουν ως απώτερο στρατηγικό σκοπό την ιδιωτικοποίηση της. Με τον όρο ιδιωτικοποίηση δεν εννοούμε μόνο τη δημιουργία πανεπιστήμιων από επιχειρήσεις στα οποία οι φοιτητές θα πληρώνουν δίδακτρα προκειμένου να σπουδάσουν. Αυτό είναι μια όψη της ιδιωτικοποίησης. Η ιδιωτικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, εκτός από την δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, περιλαμβάνει και την «επιχειρηματοποίηση» του δημόσιου πανεπιστημίου το οποίο, σύμφωνα με την κυρίαρχη ανάγνωση, «προκειμένου να επιβιώσει στις νέες ανταγωνιστικές συνθήκες θα πρέπει να λειτουργήσει με όρους ιδιωτικής επιχείρησης διαφορετικά θα αντιμετωπίσει πρόβλημα επιβίωσης». 

Το φαινόμενο της ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, αλλά εγγράφεται στη συνολική πολιτική της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης που χαρακτηρίζει όλες τις καπιταλιστικές οικονομίες. Πυρήνας της αναδιάρθρωσης είναι οι μεταρρυθμίσεις ολόκληρου του θεσμικού πλαισίου των καπιταλιστικών κοινωνιών με σκοπό να μετατοπισθεί ο συσχετισμός δύναμης προς όφελος του κεφαλαίου και σε βάρος της ζωντανής εργασίας. Στο πλαίσιο αυτής της επιθετικής στρατηγικής των δυνάμεων του κεφαλαίου εντάσσεται και η ολομέτωπη επίθεση στο κράτος πρόνοιας και στο δημόσιο τομέα. Έτσι, τα  Πανεπιστήμια, εδώ και αρκετά χρόνια, σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δέχονται σκληρή κριτική τόσο από επιχειρηματικούς κύκλους όσο και από τις ίδιες τις Κυβερνήσεις τόσο για το περιεχόμενο των σπουδών τους όσο και για τον τρόπο χρηματοδότησης τους. Τα εκπαιδευτικά συστήματα κατηγορούνται ότι είναι «ανελαστικά» στο ζήτημα της επαγγελματικής ειδίκευσης των φοιτητών με συνέπεια να μην μπορούν να «ανταποκριθούν στις νέες και διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας», καθώς έχουν δομηθεί σε ένα «παρωχημένο σύστημα παραγωγής με κουλτούρα τακτοποίησης και όχι απασχόλησης». Την ίδια στιγμή, οι ίδιοι κύκλοι συνηγορούν ότι η μέση οικογένεια ξοδεύει μεγάλα ποσά για την φοίτηση των γόνων της στα δημόσια πανεπιστήμια και κατά συνέπεια η δωρεάν εκπαίδευση ούτως ή άλλως είναι ήδη ψευδεπίγραφη.

Την ίδια ώρα ο γραπτός και ηλεκτρονικός τύπος βομβαρδίζει την κοινή γνώμη με «κραυγές απόγνωσης» για μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σαν τη μοναδική λύση για τη σωτηρία τους. Η ιδιωτικοποίηση των πανεπιστημίων προβάλλεται σαν «μοίρα αναπόδραστη», σαν τη θεωρία του πεπρωμένου στη θρησκευτική σκέψη όπου οι άνθρωποι αναφωνούν «είναι θέλημα θεού» για να εξηγήσουν ή να δικαιολογήσουν μια ορισμένη εξέλιξη των πραγμάτων. Στη βρετανική Βουλή το 2004, ο Τόνυ Μπλερ κατέθεσε πρόταση νόμου για τον τριπλασιασμό των διδάκτρων στα δημόσια πανεπιστήμια της χώρας, η οποία ψηφίστηκε οριακά και στη Γερμανία από τις αρχές του 2005 το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας έκανε δεκτή την προσφυγή κρατιδίων κατά της απαγόρευσης που επέβαλε η κεντρική κυβέρνηση να επιβληθούν δίδακτρα.

 Σε αυτό τον περιβάλλοντα χώρο των ιδιωτικοποιήσεων και των επικρίσεων που δέχονται τα δημόσια πανεπιστήμια αναπτύσσεται και η ελληνική μεταρρυθμιστική σταυροφορία στη χώρα μας. Η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ ομονοούν και συμπλέουν ουσιαστικά στην ίδια πολιτική: της ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Από τη μία πλευρά, η Νέα Δημοκρατία στο κυβερνητικό της πρόγραμμα διακήρυσσε ότι τα «ΑΕΙ δια των Συγκλήτωντους δεσμεύονται να υλοποιήσουν τους επιμέρους στόχους και δράσεις του προγράμματος επί ποινή διακοπής χρηματοδοτήσεων» (Νέα Δημοκρατία, Το κυβερνητικό μας πρόγραμμα για την παιδεία, 2003) ενώ «προβλέπεται στον οργανισμό κάθε ιδρύματος μια ή περισσότερες θέσεις διευθυντικών στελεχών» (Νέα Δημοκρατία, Το κυβερνητικό μας πρόγραμμα για την παιδεία, 2003) και προσπάθησε να υλοποιήσει τις διακηρύξεις της με το προσχέδιο του νέου Νόμου Πλαίσιου που δόθηκε στη δημοσιότητα και αναστάλθηκε από το μεγάλο φοιτητικό και εκπαιδευτικό κίνημα που ξέσπασε εναντίον του. Ήδη από το Νοέμβριο του 2004, η υπουργός παιδείας στην προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στη Βουλή για την Παιδεία (Δευτέρα 8/11/2004) είχε διαγράψει το πλαίσιο των επιχειρούμενων αλλαγών.

Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι όταν τα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ αναφέρονται στην Διακήρυξη της Μπολόνια (19 Ιουνίου 1999) το κάνουν σαν αυτή να είναι μια καταναγκαστική διαδικασία που επιβάλλεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η οποία αν δεν ισχύσει και στα ελληνικά πανεπιστήμια αυτά θα καταρρεύσουν. Στην πραγματικότητα, η εφαρμογή της Διακήρυξης της Μπολόνια είναι μια πολιτική επιλογή των κυρίαρχων κομμάτων στην Ελλάδα που εντάσσεται στην ευρύτερη στρατηγική της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Οι κυρίαρχες πολιτικές στη χώρα μας, όπως εκφράζονται από τα δύο μεγάλα αστικά κόμματα, αποτελούν την ελληνική εκδοχή των ενεργειών και των μέτρων με τα οποία η κυρίαρχη στην Ευρώπη νεοφιλελεύθερη πολιτική επιχειρεί να «ανασχεδιάσει», την εκπαίδευση στο πλαίσιο του «Ευρωπαϊκού χώρου της ανώτατης εκπαίδευσης». Ο «Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης (European Higher Education Area)» είναι η νέα διευρυμένη «αγορά» υπηρεσιών εκπαίδευσης, η απρόσκοπτη λειτουργία της οποίας απαιτεί τη θέσπιση κοινών προδιαγραφών πιέζοντας παράλληλα τα πανεπιστήμια να λειτουργήσουν ως «συλλογικοί επιχειρηματίες», να μειώσουν το κόστος και τον χρόνο παραγωγής των προϊόντων τους (δηλαδή των πτυχίων). Η παιδεία στη νέα αντίληψη δεν συνιστά δημόσιο αγαθό αλλά εμπόρευμα.

Σε καμία περίπτωση δεν υποστηρίζουμε ότι σήμερα στη χώρα μας η «δωρεάν» «δημόσια» εκπαίδευση είναι όντως «δωρεάν» και «δημόσια» ούτε ότι οι απόφοιτοι των πανεπιστημίων βρίσκουν εργασία σε αυτό που έχουν σπουδάσει. Οι ιδιωτικές δαπάνες στην Ελλάδα είναι ήδη υψηλές και αντανακλούν την αγωνία των οικογενειών να αποκτήσει το παιδί τους ένα πτυχίο που ελπίζουν να το βοηθήσει να έχει ένα καλύτερο μέλλον σε μια άκρως ανταγωνιστική αγορά εργασίας με υψηλή ανεργία, για την οποία δεν ευθύνονται τα πανεπιστήμια και οι σπουδές. Ούτε υποστηρίζουμε ότι το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν έχει ανάγκη από μεταρρυθμίσεις. Όμως, η κυρίαρχη πολιτική δεν αποσκοπεί στην προστασία και ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευσης, στο να αλαφρύνει οικονομικά τα νοικοκυριά, να κάνει το εκπαιδευτικό σύστημα κοινωνικά δικαιότερο και να εξασφαλίσει μόνιμη και σταθερή εργασία στους πτυχιούχους. Έχει σκοπό να διαμορφώσει ένα ευνοϊκό πεδίο επένδυσης και κερδοφορίας για το κεφάλαιο στο χώρο της παροχής «εκπαιδευτικών υπηρεσιών» και ταυτόχρονα να καταργήσει και τα τελευταία «ξέφτια» του κράτους πρόνοιας στο χώρο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που είναι η παροχή του δωρεάν συγγράμματος και οι ελλιπείς φοιτητικές εστίες.

Οι ρυθμίσεις του προσχέδιου του νέου Νόμου Πλαίσιο για τους «αιώνιους» φοιτητές σε συνδυασμό με τις ρυθμίσεις για το φοιτητικό άσυλο, για τις οποίες η κυβέρνηση προσπάθησε να αποσπάσει τη συναίνεση της κοινής γνώμης προβάλλοντας τα γνωστά ιδεολογήματα περί «τεμπέληδων» φοιτητών που δεν διαβάζουν, περί καθηγητών που «δεν διδάσκουν» και περί «εγκληματικών στοιχείων» που εκμεταλλεύονται το πανεπιστημιακό άσυλο έχουν, σε σχέση με τον στρατηγικό στόχο της ιδιωτικοποίησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ένα σαφή πολιτικό τακτικό χαρακτήρα: Να δημιουργήσουν ένα εκτεταμένο κλίμα εντατικοποίησης και ανασφάλειας στους φοιτητές, το οποίο θα λειτουργεί στο μέλλον αποτρεπτικά και ανασταλτικά σε οποιαδήποτε πολιτική ή συνδικαλιστική ενασχόληση πέρα από το πώς θα περάσουν γρήγορα τα μαθήματα, αποδιοργανώνοντας έτσι κάθε φοιτητικό ή ευρύτερο κοινωνικό κίνημα το οποίο θα προσπαθούσε να σταθεί εμπόδιο στις πολιτικές ιδιωτικοποίησης των διαφόρων κυβερνήσεων.

Οι μεταρρυθμίσεις στα πανεπιστήμια δεν έχουν να κάνουν με κάποιο «ζητούμενο εξορθολογισμό» ούτε με κάποια «μεταρρύθμιση που δεν έγινε» και η οποία εκκρεμεί και πρέπει να γίνει για να «μπει τάξη» στο πανεπιστήμιο και να εκσυγχρονιστεί. Κατά την άποψη μας, ο πυρήνας των μεταρρυθμίσεων είναι η ιδιωτικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και η διαμόρφωση ευέλικτης και φθηνής σύνθετης εργατικής δύναμης με σκοπό την αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου.