Δευτέρα 22 Νοεμβρίου 2010

Ευρωπαϊσμός ή διεθνισμός;



Πηγή: ΕΠΟΧΗ
Του 
Στάθη Κουβελάκη

Υπάρχουν φορές που οι διαφωνίες δεν αφορούν τόσο τις απαντήσεις που δίνονται σε ένα ερώτημα αλλά το ίδιο το ερώτημα. Κάτι παρόμοιο πιστεύω ότι συμβαίνει με την περίπτωση του φίλου και συντρόφου Τάκη Μαστρογιαννόπουλου (ΤΜ) στο άρθρο του με τίτλο «Οι εθνικές και διεθνείς πλευρές της κοινωνικής ανατροπής» («Εποχή», 7 Νοεμβρίου 2010). Απαντώντας σε προηγούμενο κείμενό μου στα «Ενθέματα» («Αυγή», 10 Οκτώβρη 2010), ο ΤΜ αναφέρει ως «φλέγοντα και επίδικα ζητήματα της συγκυρίας», το «μεταβατικό πρόγραμμα, τη στάση πληρωμών και την έξοδο από το ευρώ», και, τέλος, το «ιδιαίτερα σημαντικό» θέμα της «σχέσης του εθνικού με το διεθνές». Και διευκρινίζει αμέσως ότι «εξάλλου με αυτό το τελευταίο θα ασχοληθώ». Μπορούμε όμως να έχουμε σήμερα, εντός της Αριστεράς, μια πολιτική, και όχι αφηρημένα ακαδημαϊκή, συζήτηση για τη σχέση του εθνικού με το διεθνές, χωρίς να δίνουμε κεντρική θέση ακριβώς σ’ αυτά τα «φλέγοντα και επίδικα ζητήματα της συγκυρίας», όπως τα χαρακτηρίζει ο ΤΜ, που είναι το χρέος, ο ρόλος της ΕΕ, η λειτουργία της ευρωζώνης;
Ας μιλήσουμε
για την ιστορία...

Καταρχάς, ο ΤΜ φαίνεται να πιστεύει πως ναι, και αφιερώνει τα δύο τρίτα του κειμένου του σε μια ιστορική αναδρομή για να στηρίξει την προφανή, κατά τη γνώμη μου, θέση ότι οι επαναστατικές (αλλά και οι αντίστροφες αντεπαναστατικές) περίοδοι των νεώτερων χρόνων είχαν πάντα μια διεθνή διάσταση. Καταρχάς ευρωπαϊκή, το 19ο αιώνα, και όλο και πιο παγκόσμια τον 20ό. Έτσι, λοιπόν, γράφει ο ΤΜ, «η ανυπαρξία ευρωπαϊκού λαού, ουδόλως εμπόδισε την ευρωπαϊκή επανάσταση να εμφανιστεί, κατά περιόδους». Ούτε, μπορούμε να προσθέσουμε, η ανυπαρξία «παγκόσμιου λαού» εμπόδισε, το 1968, «ένα παλιρροϊκό κύμα»,  σύμφωνα με τα λόγια του ΤΜ,  να «συγκλονίσει όχι μόνο την Ευρώπη αλλά και τον κόσμο ολόκληρο». 
Ο διεθνής χαρακτήρας των επαναστατικών δυναμικών δεν σημαίνει ότι τα υποκείμενά τους είναι ενιαία σε διεθνές επίπεδο, δηλαδή «υπερεθνικά», με την αυστηρή έννοια του όρου. Σημαίνει όμως ότι στην ταξική πάλη το εθνικό επίπεδο αρθρώνεται με το διεθνές. Η διατύπωση των Μαρξ και Ενγκελς στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» επί του θέματος είναι η γνωστή διάκριση μεταξύ «μορφής» και «περιεχομένου»: «Ο αγώνας του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη, αν κι όχι στο περιεχόμενο, είναι στη μορφή καταρχάς εθνικός. Το προλεταριάτο κάθε χώρας πρέπει φυσικά πριν απ’ όλα να τελειώσει με τη δική του αστική τάξη». Και παρόλο τον προφητικό τρόπο με τον οποίο το «Μανιφέστο» αναγγέλλει την έλευση της «παγκόσμιας αγοράς», τη συνακόλουθη «εκμηδένιση των εθνικών βιομηχανιών» και την «ολόπλευρη αλληλεξάρτηση των εθνών», στο καθαυτό πολιτικό επίπεδο, η εθνική «μορφή» της πάλης του προλεταριάτου κρίνεται ως καθοριστικής στρατηγικής σημασίας: «το προλεταριάτο, υποχρεωμένο καταρχάς να κατακτήσει την πολιτική εξουσία, να εξυψωθεί σε εθνική τάξη, να συγκροτηθεί το ίδιο σε έθνος, είναι κι αυτό το ίδιο εθνικό, αν και καθόλου με την έννοια της αστικής τάξης». 
Αν, λοιπόν, η προοπτική της επανάστασης είναι διεθνής, η επαναστατική κρίση και το κεντρικό της επίδικο, δηλαδή η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, κρίνονται σε εθνικό επίπεδο. Για να το πούμε διαφορετικά, το εθνικό επίπεδο δεν αντιπαρατίθεται αλλά αποτελεί, αντίθετα, την αναγκαία διαμεσολάβηση για την ανάπτυξη του διεθνούς περιεχομένου της ταξικής πάλης. Γι' αυτό και χωρίς όντως την παραμικρή «εθνική μονομέρεια ή στενά εθνικό προσανατολισμό», όπως ορθά επισημαίνει ο ΤΜ, οι Μαρξ και Ενγκελς είχαν συγκεκριμένες εθνικές στρατηγικές και θέσεις, αρχίζοντας από την ίδια τους τη χώρα. Στο Μανιφέστο δηλώνουν ότι «οι κομμουνιστές στρέφουν κυρίως την προσοχή τους στη Γερμανία», και θα υποστηρίξουν με πάθος, καθόλη τη διάρκεια της επανάστασης του 1848, αλλά και σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους, την εθνική ενοποίηση της Γερμανίας, το πρώτο από τα 17 αιτήματα που διατυπώνει η Ένωση των Κομμουνιστών αμέσως μετά το ξέσπασμα της εξέγερσης του Μάρτη στο Βερολίνο. Εξάλλου, όταν ο επιτιθέμενος Βοναπάρτης ο Τρίτος αρχίζει το γαλλο-πρωσικό  πόλεμο του 1870, οι Μαρξ και Ενγκελς θα πάρουν το μέρος της Πρωσίας, όσο η Πρωσία βρίσκεται σε αμυντική θέση και οι εχθροπραξίες διεξάγονται στο έδαφός της. Κάτι που θα τους οδηγήσει σε (προσωρινή) διακοπή των σχέσεών τους με τους Γάλλους σοσιαλιστές, και σε μόνιμη ρήξη με τον Μπακούνιν, που ασταμάτητα τους κατηγορεί για «γερμανικό εθνικισμό» και «παγγερμανισμό».

… αλλά και για
την ταμπακιέρα

Δεν νομίζω ότι υπάρχει διαφωνία σε αυτά τα σημεία με τον ΤΜ, ο οποίος εξάλλου δέχεται τον καθοριστικό ρόλο του εθνικού επιπέδου στη διαμόρφωση των ταξικών συσχετισμών, αν και εισάγει μια ισχυρή δόση απροσδιοριστίας όταν προσθέτει ότι «η εκτεταμένη καπιταλιστική διεθνοποίηση απαιτεί όλο και περισσότερο διεθνείς λύσεις». Μήπως μ’ αυτό εννοεί, όπως ας πούμε ο Τόνι Νέγκρι και οι ιδεολόγοι της ονομαζόμενης «παγκοσμιοποίησης», ότι η διεθνοποίηση του κεφαλαίου καταργεί το ρόλο των εθνικών κρατών; Η συζήτηση αυτή έχει, θαρρώ, ήδη γίνει και σίγουρα μπορούμε να τη συνεχίσουμε, αλλά δεν είδα να διατυπώνει κάποιο σχετικό επιχείρημα. Μήπως τότε εννοεί ότι ειδικά στην Ευρώπη, λόγω ΕΕ, έχει αρχίσει μια υπέρβαση του κράτους-έθνους; Ούτε τέτοιο επιχείρημα κατάφερα να βρω στο κείμενό του, και επιπλέον θα ερχόταν σε αντίφαση με την ιστορική του θεώρηση, που δεν διακατέχεται από παρόμοιο ευρωκεντρισμό, εφόσον τονίζει τον εντεινόμενο διεθνή και παγκόσμιο χαρακτήρα των επαναστατικών κυμάτων.
Το ερώτημα που τίθεται τότε, είναι σε τι αναφέρεται ακριβώς ο ΤΜ, όταν καταλογίζει σε «μια σειρά θεωρητικά και πολιτικά στελέχη της κομμουνιστικής και ριζοσπαστικής αριστεράς», χωρίς να τα κατονομάζει, ότι ερωτοτροπούν με το «σοσιαλισμό σε μια μόνη χώρα», το σταλινισμό, και τον «οικονομικό ρεαλισμό». Υποθέτω (αλλιώς γιατί να τα γράφει ως απάντηση σε κείμενό μου;) ότι αναφέρεται σε αυτά που απέφυγε επιμελώς να συζητήσει στο υπόλοιπο άρθρο του, δηλαδή στην άποψη για μονομερή στάση πληρωμών και έξοδο από το ευρώ. Περιέργως, όμως, εδώ η κριτική του συγκλίνει με αυτή των αδιαμφισβήτητων εγχώριων οπαδών του σταλινισμού και του «σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα», που αποκρούουν μετά βδελυγμίας αυτήν πρόταση ως «διαχειριστική», «κεϊνσιανή» και «ανάχωμα» στη «λαϊκή εξουσία» που πρεσβεύουν οι ίδιοι και που θα τα λύσει όλα.
Ακόμη πιο περίεργο ίσως είναι ότι οι μοναδικές υπολογίσιμες δυνάμεις που έχουν διακηρύξει την ανάγκη της νέας διεθνούς στην οποία καταλήγει ο ΤΜ (ας μου επιτραπεί να επισημάνω ότι εδώ έχω προηγηθεί, όπως δείχνει η συνέντευξη που έδωσα στο «Πριν» στις 17 Σεπτέμβρη), αρχίζοντας από τη Βενεζουέλα του Τσάβες, και σύσσωμη σχεδόν τη λατινοαμερικάνικη ριζοσπαστική αριστερά, είναι πρωτοπόροι υποστηρικτές της μονομερούς στάσης πληρωμών και της ανάκτησης των εργαλείων για εθνικά ανεξάρτητη οικονομική πολιτική, προωθώντας ταυτόχρονα τη συνεργασία και την ολοκλήρωση του νότιου κώνου της ηπείρου σε αντινεοφιλελεύθερες βάσεις. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο κινείται και το διεθνές δίκτυο για την κατάργηση του χρέους του Τρίτου Κόσμου (CADTM), με επικεφαλής το στέλεχος της 4ης Διεθνούς Ερίκ Τουσέν, που θεωρεί ότι έφθασε η στιγμή για μια δημιουργική μεταφορά της λατινοαμερικάνικης εμπειρίας στην Ευρώπη. Αλλά και τάσεις του τροτσκιστικού χώρου κινούνται πλέον σ’ αυτό το πλαίσιο, όπως φαίνεται από το σημαντικό κείμενο του θεωρητικού και ηγετικού στελέχους του βρεταννικού SWP Αλεξ Καλλίνικου στο τελευταίου τεύχος του κομματικού περιοδικού International Socialism Journal1. Κάνοντας εκτενείς αναφορές στη δουλειά του Κώστα Λαπαβίτσα και στην ελληνική περίπτωση, ο Καλλίνικος επιχειρηματολογεί υπέρ της μονομερούς στάσης  πληρωμών και της εξόδου από την ευρωζώνη, αντικρούοντας λεπτομερώς την άποψη ότι τέτοια αιτήματα είναι «εθνικιστικά».
Γιατί, άραγε, όλοι αυτοί οι κατά τα άλλα αποκλίνοντες σε πλήθος θέματα αριστεροί να συγκλίνουν ακριβώς σε αυτήν την ατζέντα; Ίσως γιατί καταλαβαίνουν κάτι που ένα κομμάτι της ελληνικής αριστεράς αρνείται με επιμονή να δει: ότι η ΕΕ και η ευρωζώνη είναι μηχανισμοί στυγνής εκμετάλλευσης και κυριαρχίας των ισχυρών επί των πιο αδύναμων. Ότι, κατά συνέπεια, η ρήξη μ’ αυτούς αποτελεί ταυτόχρονα αναγκαίο στοιχείο της αριστερής εθνικής στρατηγικής και διεθνιστικό καθήκον. Ή ευρωπαϊσμός ή διεθνισμός, η ελληνική ριζοσπαστική αριστερά καλείται όλο και πιο πιεστικά να επιλέξει.

Σημείωση:

4 σχόλια:

  1. Ας κάνουμε μια υπόθεση εργασίας.
    Εστω οτι στην Ελλάδα κάνουμε Σοσιαλιστική Επανάσταση ενώ τα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης παραμένουν καπιταλιστικά.Εχει κανείς καμιά αφιβολία οτι η μικρή χώρα περικυκλωμένη από τον εχθρικό καπιταλισμό και αποκλεισμό-δεν αναφέρω πολεμικές περιπετειες με όμορες χώρες- θα ξεφύγει από ένα σταλινικό μοντέλο τύπου βκορέας?
    Οσοι επιζητούν Σοσιαλισμό με γνήσια Λαϊκή Κυριαρχία πρέπει να δώσουν βάρος στα κοινά αιτήματα και βηματισμό με τους Ευρωπαίους εργαζόμενους που αντιμετωπίζουν πλεον τα ιδια με μας προβλήματα.
    Στο Αριστερό βήμα διεξάγεται ενας σωστός προβληματισμός, ιδίως με τον Π.Παπακασταντίνου,αλλά και με άλλους συντρόφους από τα παλιά , που θα εξαπλωθεί σε όλη την Ελλάδα.
    -Προετοιμάζω μια συγκέντρωση με τον Πέτρο στην πόλη μου-
    Σκοπός είναι να βγεί μέσα από λαϊκές συνελεύσεις ένα κοινό πρόγραμμα που να δίνει λύσεις στα άμεσα προβλήματα λχ.διαγραφή του χρέους, που θα βοηθήσει στην συσπείρωση πλατιών μαζών με απώτερο σκοπό βέβαια την ανατροπή του καπιταλισμού , τουλάχιστον στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης.
    Φιλοδοξο σχέδιο, αλλά οι καιροί ου μενετοί.
    Εξ΄άλλου << Ανάγκα και θεοί πείθονται.>>

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. γραφεις: "ότι οι επαναστατικές (αλλά και οι αντίστροφες αντεπαναστατικές) περίοδοι των νεώτερων χρόνων είχαν πάντα μια διεθνή διάσταση":
    Το γεγονός ότι επαναστάσεις (19-ος αιώνας) ξέσπασαν σε πολλές χώρες μαζύ (Γερμανία Γαλλία, Αυστρία Ελλάδα, ΚΑΙ Αμερική Νότια και Βόρεια) δεν σημαίνει ότι ήσαν διεθνοποιημένες.
    Αντίθετα!!
    Ηταν σωβινιστικές στο έπακρο. Και γι αυτό Μαρξ, δεν το βάζει καν στο τραπέζι το θέμα σαν διεθνές. Θα ξησηκωθεί το προλεταριάτο σε όλες τις χώρες δεν σημαίνει ότι έχει διεθνη συνείδηση. Αυτη αν έρθει είναι άλλη υπόθεση εργασίας.

    Απο την άλλη όχθη:
    Το Κεφάλαιο - παρότι σήμερα είναι σαφώς και αναμφίβολα διεθνές - είναι σε επιχειριασιακή δράση (δεν θα έλεγα ιδεολογική, επειδη το Κεφάλαιο δεν έχει ιδεολογία) εθνικό. Δηλαδή, κάθε φορά που τα βρίσκει σκούρα, βάζει την εκάστοτε κυβέρνηση να βγάζει το φίδι απο τη τρύπα, αλλά κυρίως να νομοθετεί υπέρ του. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα. Απο τη στάση της Αμερικής με τη πτώση των πρώην Σ.κρατών, μέχρι την τρέχουσα κρίση.
    Δηλαδή, η σημερινη όψη του κόσμου, παραμένει εθνική και κερδισμένα θα βγούν στη μεγάλη κρίση που θα περάσουμε, τα κράτη που ο λαός τους έχει εθνική συνειδηση. Τα άλλα θα διαλυθούν και θα χαθούν. (βλ. Βέλγιο)

    Ο Νέγκρι, στο γνωστό ογκώδες βιβλίο του "η Αυτοκρατορία" προκειμένου να δικαιολογησει τ αδικαιολογητα πέφτει όχι μόνο σε αντιφάσεις, αλλα λέει και του κόσμου τις ανοησίες.

    Ωστόσο, η ιδεολογία που θέλει να περάσει το σημερινό Κεφάλαιο, το οποίο βρίσκεται ταυτόχρονα σε κρίση, αλλά και σε επίθεση, και αυτο το κάνει πολύ επικίνδυνο, είναι η "πολυπολιτισμικότητα" ανοησία πρώτης τάξεως, αφου πολυπολιτισμική η Ευρώπη ήταν μετα τον Μεγαλέξανδρο. Ενοείται ότι πίσω απο το δηθεν διεθνισμό κρύβεται η επιθυμία του Κεφαλαίου για παγκόσμια κυριαρχία ! Το ΝΑΤΟ λ.χ. αντί να μαραζώνει ενισχύεται.

    Και για να μην ξεχνιώμαστε το ΔΝΤ είναι όργανο των ΗΠΑ και όχι των κρατών μελών της.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Όταν δημοσιεύεται ένα άρθρο απάντηση σε κάποιο άλλο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να δίνεται και η παραπομπή στο άρθρο αναφοράς για να μπορεί ο αναγνώστης να σχηματίσει ολοκληρωμένη άποψη χωρίς να ψάχνεται (στη προκειμένη περίπτωση να δει τι έγραψε ο Μαστρογιαννόπουλος).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. @ στελιος
    Συμφωνώ κι εγώ ότι σοσιαλισμός μόνο σε μια Ελλάδα περικυκλωμένη από τον εχθρικό καπιταλισμό θα κατέληγε στην καλύτερη περίπτωση σε ένα μοντέλο τύπου Β. Κορέας - και ούτε καν αυτό, μιας και η Β. Κορέα έχει την Κίνα από πίσω που τη στηρίζει.
    Αλλά μεταξύ Βόρειας Κορέας και μπανανίας της Γερμανίας και του ΔΝΤ, νομίζω ότι θα πρέπει να υπάρχουν και άλλες επιλογές.
    Κ.Π.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Πρώτη προειδοποίηση!

Θα σας παρακαλούσα τα σχόλια να παραμένουν εντός θέματος.

Θα σας παρακαλούσα τα σχόλια να είναι ευπρεπή.

Αλλιώς θα αναγκαστώ να πάρω μέτρα.